De scholen zijn begonnen. Het winterseizoen met zijn catechisaties, bezoeken en verenigingswerk is in aantocht. De Bijbel gaat weer open. En als het gaat zoals het zo vaak gaat, zullen veel mensen (jongeren en ouderen) er helaas weinig van begrijpen.

Immers, al bij de vraag wat er nu eigenlijk staat, staat de wagen stil. Wat de tekst betekent, voor toen en nu, kan dan vervolgens natuurlijk ook niet in beeld komen. Terwijl het uiteindelijk moet gaan om de laag van de toepassing, een werk van de Heilige Geest. Het is hoog tijd om te zorgen dat we een Bijbel krijgen waarin niet meteen al die eerste laag van begrip (wat staat er?) voor onnodige problemen zorgt.

”Beddeken”

Het probleem is bekend en de anekdotes erover vermenigvuldigen zich. Onlangs maakte ik mee dat een hoogopgeleide oudere man niet uit het woord ”beddeken” kwam. Eerst las hij ”bedekken”, daarna ”be-déken”. En toen las hij maar verder. Laten we maar geen illusies hebben over de woordenschat van de gemiddelde Nederlander, jong of oud, kerkgangers inbegrepen.

Het gaat ook fout op het niveau van de zinsconstructies. Ongebruikelijke en onlogische woordvolgordes maken het moeilijk om te snappen wat er staat. Tijdens een dagopening met vele hoogopgeleide mensen bleek dat zij aanzienlijk tijd nodig hadden dan gebruikelijk om te begrijpen wat er stond. Dat kwam door de taal, niet door de inhoud.

Una-taal

Natuurlijk is het zo dat de Bijbel een moeilijk boek zal blijven. En het is volledig waar dat de Heilige Geest het hart moet verlichten en de nevels moet op doen klaren (hoe zeg je dat in 2022?). Maar wij zijn verantwoordelijk voor een vertaling die zoveel mogelijk mensen kunnen begrijpen (eerste laag) en waarin het zoeken naar de betekenis (tweede laag) centraal kan staan, zodat we het werk van de Heilige Geest (derde laag) niet in de weg staan.

En dat kan. Onlangs kwam de Bijbel in de Una-taal gereed (RD 22-8). Dat is vast geen aanpassing van een 17e-eeuwse variant.

Uitleg blijft nodig

De huidige gangbare Bijbelvertalingen lossen het probleem van laag één (wat staat er?) doorgaans niet op. De versies van de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS) niet, de Herziene Statenvertaling (HSV) ook niet en een parafrase is geen vertaling, met alle respect voor alle pogingen.

Geen enkele Bijbelvertaling zal het origineel recht kunnen doen en uitleg en hulpmateriaal zullen altijd nodig blijven. Niettemin zijn er voorbeelden van Bijbelvertalingen in andere talen waarin brontekstgetrouwheid en doeltaalgerichtheid op een goede manier hand in hand gaan.

Geen ultiem gezag

Hoe kan het dan wel? Door de handen ineen te slaan en werkelijk in gesprek te gaan op de niveaus die ertoe doen (synodes, stichtingen en dergelijke). Misschien zijn er schaduwen waar we overheen moeten stappen. Misschien doen die gesprekken iets met reputaties, is er onwennigheid, liggen er dingen uit het verleden die anders hadden gekund. Maar dat mag niet leiden tot passiviteit, patstellingen en lethargie (drie woorden die niet automatisch in de woordenschat van de gemiddelde kerkganger zitten).

De wetenschap dat een nieuwe vertaling wel zo goed mogelijk moet zijn, maar nooit het ultieme gezag toegedicht mag krijgen, kan een zekere ontspanning geven. Laat het ook anders mogen gaan dan bij de totstandkoming van de Statenvertaling. Voordat die gereed was, nadat de eerste roep om deze Bijbelvertaling had geklonken, verliepen vele decennia en werden velen tot hun volken verzameld. Geld is er en mannen met geleerdheid en godsvrucht zijn er (God zij dank) ook.

De echtgenote van Alexander Comrie (1706-1774) adviseerde hem zijn preken niet te moeilijk te maken. „Gij kunt niet genoeg geloven hoe onvatbaar de mensen zijn.” Wat zou ze anno domini 2022 adviseren ten aanzien van de Bijbelvertaling? Zou ze ervoor pleiten de Statenvertaling te bewaren voor de volgende generatie, zoals de synode van de Gereformeerde Gemeenten voorstaat (RD 16-9)?

Het seizoen is begonnen, de scholen ook. De maatschappelijke ruimte voor christenen en Gods Woord neemt af. Jongeren en ouderen hebben de grootste problemen met het begrijpen van wat er staat. Het is de hoogste tijd.

De auteur is lector schoolvakken en didactiek en lid van de Gereformeerde Gemeenten. Hij schrijft dit artikel op persoonlijke titel.