Het imago van de schoolleider versterken, is hard nodig, wil er wervende kracht uitgaan van deze prachtige functie met een grote maatschappelijke impact. Zij die dagelijks leidinggeven aan een complexe leef- en leergemeenschap verdienen respect en waardering. Én navolging, alleen al omdat er weinig banen bestaan waarin je zoveel kunt betekenen voor andere mensen en mensjes.

Respect, waardering en navolging kunnen niet afgedwongen worden. Het werken aan en versterken van het imago hangt dan ook niet af van bijvoorbeeld ‘Den Haag’ of de vele andere plekken waar over het onderwijs wordt gepraat en beslist. Het begint bij de leidinggevende zelf. Leggen we nu een nieuwe taak op het al overvolle bordje van de schoolleider? Juist niet! Het verschil wordt namelijk niet gemaakt door wat een schoolleider allemaal doet, maar door de manier waarop hij of zij de dingen doet. Niet het vele is goed, maar het goede is veel.

Dat veel vacatures voor leidinggevenden onvervuld blijven, staat niet los van de complexe en lastige omstandigheden waaraan schoolleiders het hoofd moeten bieden. Leidinggeven in het onderwijs kan soms aanvoelen als lopen door mul zand.

Goede keuzes

Een interessant inkijkje in het leven van een schoolleider lazen we in het dagboek ”Een jaar uit het leven van een basisschooldirecteur” van Cordula Rooijendijk. Na een wetenschappelijke loopbaan stapte zij over naar het basisonderwijs. Het dagboek laat zien hoe het er écht aan toegaat op een school vanuit het perspectief van een leidinggevende. Het beschrijft hoe de schoolleider haar werk doet, terwijl de leerlingen in en uit lopen. Ze schrijft plannen, zoekt naar invallers voor zieke leraren, regelt onderdak voor leerlingen van wie de ouders in een moeilijke situatie zitten, belt met het ministerie van Onderwijs en de inspectie, ontstopt tussendoor even de wc en komt in actie als ‘haar’ vluchtelingenkinderen ineens moeten verhuizen en dus van school af moeten.

Een leider heeft weinig of geen invloed op de omstandigheden. Wel op hoe hij of zij daarop reageert. En als de leider goed zicht heeft op wat er echt toe doet, helpt dat om de goede keuzes te maken. Als leidinggevenden veel aandacht besteden aan de omstandigheden die als zand op hun pad liggen, kost dat veel negatieve energie en hebben ze weinig oog voor de omgeving.

Communicatie

Leiders hebben wel invloed op hoe ze met de gegeven omstandigheden omgaan. De leidinggevende zelf vormt het belangrijkste ‘instrument’ en het ondernemen van de juiste acties zorgt voor positieve energie. In de complexiteit en waan van elke dag is het belangrijk dat de schoolleider de regie houdt en leiderschap toont, zich een weg baant door het mulle zand en oog houdt voor de omgeving. Enkele daarbij belangrijke aspecten kunnen, als stapstenen in het mulle zand, stevigheid onder de voeten geven:

Onmisbaar zijn (het kweken van) een stevige basis van vertrouwen en een open, eerlijke en duidelijke communicatie. Het mag duidelijk zijn dat deze aspecten elkaar versterken.

Misschien wel de belangrijkste taak van een leidinggevende is het samen met zijn of haar mensen bouwen aan en voortdurend actualiseren van een inspirerende en richtinggevende gezamenlijke ambitie. Concreet betekent dit dat de leidinggevende zorgt voor een gedeelde missie (als antwoord op het waarom en waartoe), gedeelde kernwaarden (als antwoord op het hoe) en een gedeelde visie (als antwoord op het wat). Die missie, kernwaarden en visie geven duidelijkheid over de koers en over wat helpt om koers te houden. Aan de andere kant maken ze bewust van zaken waardoor scholen uit koers raken of vastraken in het zand. Het helpt dus om te focussen. Er is wel moed voor nodig om keuzes te maken. Niet alles kan en moet. Alleen dat wat bijdraagt aan het verwezenlijken van de gezamenlijke ambitie verdient veel aandacht.

Als er sprake is van een levende gezamenlijke ambitie zal, naast houding en gedrag, ook de wijze waarop de dingen georganiseerd worden, afgestemd zijn op deze ambitie. Dat scheelt veel wantrouwen en geeft veel inspiratie en werkvreugde.

Stap in goede richting

Een inspirerende gezamenlijke ambitie, de moed om daaraan vast te houden en de passie om als leidinggevende met jezelf en je mensen aan de slag te gaan, lossen het directeurentekort natuurlijk niet meteen op. Maar het is een stap in de goede richting om deze prachtige rol aantrekkelijk te laten zijn voor zittende en toekomstige leidinggevenden!

Dick Both en Alex de Bruijn zijn leiderschap- en organisatieadviseur bij Both & De Bruijn. Rens Rottier is bestuursvoorzitter bij Driestar educatief. Samen met Bram ter Harmsel schreven zij ”Stap voor stap naar stevig leiderschap – Een praktische handreiking voor leidinggevenden in het onderwijs”.