De New England Journal of Medicine is zo’n tijdschrift. De meest vooraanstaande collega’s presenteren daarin de meest opvallende en spraakmakende nieuwe bevindingen. Ik kijk dus iedere keer weer uit naar de volgende uitgave, want daarin lees je de dingen waarover je moet nadenken. Zo viel mijn oog op een artikel van collega Jatoi van de University of Texas in het juninummer. Hij beschrijft dat in Amerika de sterfte ten gevolge van borstkanker bij zwarte vrouwen 40 procent hoger is dan bij blanke vrouwen. Dat is al veertig jaar lang zo en het verschil neemt niet af.

Wetenschappers vragen zich dan natuurlijk direct af waarom er zo’n groot verschil bestaat. Hebben zwarte vrouwen misschien andere vormen van borstkanker dan blanke vrouwen? Reageren ze misschien anders op bepaalde medicijnen die voor borstkanker worden gegeven? Wonen zwarte vrouwen misschien vaker in de stad of gaan ze minder snel naar de dokter? Het is belangrijk om de oorzaak van het verschil te achterhalen, want wellicht is die een aanleiding om de diagnostiek of behandeling te verbeteren.

Uit de analyse van Jatoi blijkt dat het verschil in sterfte er niet altijd is geweest. Tot ongeveer 1980 was de sterfte bij beide groepen vrijwel gelijk. En nu blijkt dat er rond 1980 twee belangrijke zaken zijn veranderd: er werd borstkankerscreening ingevoerd, waarbij vrouwen periodiek werden uitgenodigd voor het maken van borstfoto’s, en er kwam behandeling met hormonen beschikbaar. Dus de mogelijkheden van diagnostiek en behandeling werden beter. Echter, alleen blanke vrouwen profiteerden ervan.

Uit de analyse blijkt dat het verschil vooral veroorzaakt wordt door verschillen in toegang tot de zorg en veel minder door allerlei andere factoren. Zwarte vrouwen in Amerika zijn vaker onverzekerd. Daardoor nemen ze minder vaak deel aan borstkankerscreening. Daardoor wordt de diagnose later gesteld en krijgen ze minder snel een effectieve behandeling. Uiteindelijk wordt daardoor hun kans op genezing kleiner. Jatoi concludeert dat, als iedereen drempelvrije toegang tot hoogkwalitatieve zorg zou hebben, het verschil in sterfte tussen zwart en blank aanzienlijk zou verminderen.

In Nederland heeft iedereen gelukkig een verplichte basisverzekering en is toegang tot zorg niet afhankelijk van het salaris. Sociaal-economische verschillen hebben echter niet alleen in Amerika, maar ook in Nederland grote invloed op de gezondheid van mensen.

De gemeente Utrecht publiceerde recent een rapport waaruit blijkt dat de inwoners van de wijk Overvecht gemiddeld vijf jaar korter leven dan de inwoners van Noordoost. Wat betreft de gezonde levensverwachting is het verschil tussen de wijk met de hoogste en de wijk met de laagste verwachting maar liefst vijftien jaar! Ook hier vormen grote verschillen in sociaal-economische klassen en leefstijl de belangrijkste verklaring. Als kind kun je niet kiezen waar je wieg staat, maar als je ouders je een gezonde opvoeding en opleiding kunnen bieden, zijn je kansen op een gezonde toekomst enorm veel beter.

Voor ons allemaal staat drempelvrije toegang tot zorg onder druk. De Nederlandse bevolking vergrijst, de zorgvraag neemt toe, de wachtlijsten van zorgverleners zijn door de coronacrisis behoorlijk opgelopen en personeel in de gezondheidszorg wordt steeds schaarser. We zullen de komende tijd ongetwijfeld steeds meer de vraag horen of bepaalde zorg nog wel mogelijk en haalbaar is. Er lijken grenzen aan de zorg te komen, waarbij sociaal-economisch kwetsbare groepen als eersten de tol gaan betalen. Het wordt steeds belangrijker weer om te zien naar wie er voor onze poort of aan de kant van de weg ligt.

De auteur is hoogleraar kinderlongziekten.