„Niemand kan ik vinden die geschikt is. Er melden zich jongelui die zelfs geen glas water fatsoenlijk kunnen serveren. Of ze vragen meteen een bom duiten voordat ze ook maar iets hebben gedaan.” Cinzia, de resoluut ogende barvrouw van het Gran Caffè Vescovio aan het gelijknamige Romeinse plein, heeft er wel een verklaring voor: „De uitkeringen: wachtgeld, Covidsteun, burgerschapsloon. Die maken het veel te gemakkelijk om maar thuis te blijven. Afschaffen die handel, allemaal!”

Het zomerseizoen is in aantocht en Italië verwacht een massale terugkeer van binnen- en buitenlandse toeristen. Maar dat herstel dreigt gefrustreerd te worden door een tot nu toe ongekend fenomeen: een tekort aan personeel. De sector is naarstig op zoek naar –tijdelijke– werknemers, terwijl al schrikbeelden opdoemen van hotels die dicht blijven, cafés die vervoegd sluiten, restaurants zonder kok en winkels zonder bediening.

Volgens bedrijfsorganisatie Assoturismo ontbreken circa 300.000 medewerkers op het appèl en dreigt door het gebrek aan menskracht een inkomensderving van 6,5 miljard euro. In de landbouw is de toestand niet veel beter. Na twee jaren van slechte oogsten door slagregens en extreme hitte lijkt de productie weer op peil, maar ook de boeren kampen met personeelstekort. De Italiaanse akkers hebben zo’n 100.000 seizoensarbeiders nodig en volgens standsorganisatie Coldiretti ontbreekt daarvan ruim 30 procent.

Burgerschapsloon

De situatie lijkt op het eerste gezicht absurd, omdat Italië ruim 2 miljoen werklozen telt, 9,2 procent van de beroepsbevolking (in het laatste kwartaal van 2021) en onder jongeren beneden de 35 zelfs 16,7 procent. De vraag is dus, waarom niet uit dit reservoir kan worden geput. Veel werkgevers wijzen net als Cinzia met een beschuldigende vinger naar het reddito di cittadinanza, het drie jaar geleden ingevoerde ”burgerschapsloon”. Het gaat daarbij om een soort bijstandsuitkering, die Italië daarvoor niet kende, van ten hoogste 720 euro per maand.

Momenteel maken 1,9 miljoen gezinnen, met in totaal 2,6 miljoen personen, er gebruik van. De gemiddelde uitkering bedraagt 561 euro per gezin en 457 euro per alleenstaande. Niet direct riant, maar volgens de tegenstanders voldoende om niet op te hoeven staan uit de gerieflijke fauteuil in de huiskamer. Oud-premier Matteo Renzi is daarom al een actie gestart om het burgerschapsloon door middel van een volksstemming af te schaffen. Hij wordt daarin gesteund door de rechtse voorvrouw Giorgia Meloni, die de maatregel kort en goed omschrijft als „methadon van staatswege.”

Het reddito di cittadinanza is al langere tijd omstreden. „We hebben de armoede afgeschaft!”, jubelde de toenmalige minister van Sociale Zaken Luigi Di Maio (nu minister van Buitenlandse Zaken) bij de invoering ervan. Dat is rijkelijk optimistisch gebleken. Door arbeidsbemiddeling hadden de meeste uitkeringstrekkers op korte termijn aan het werk moeten zijn, maar in de praktijk heeft in de afgelopen drie jaar slechts 20 procent van hen werk aangeboden gekregen. Daarbij ging het bijna altijd om kortlopende contracten.

Ook wordt er misbruik van gemaakt door lieden die er geen recht op hebben en worden lang niet alle rechthebbenden bereikt. Maar het staat wel vast dat deze steunmaatregel in de coronatijd veel personen zonder vaste baan voor schrijnende armoede heeft behoed. Daarom stelt de centrumlinkse Partito Democratico voor om de uitkering niet af te schaffen, maar wel grondig te herzien.

Lage lonen

De andere reden waarom onvoldoende personeel wordt gevonden, zijn de lage lonen. Italië, een land van grote inkomensongelijkheid, kent geen officieel minimumloon, ook omdat de kosten van levensonderhoud in verschillende delen van het land ver uit elkaar liggen. Er zijn wel per sector vastgestelde minima. In de horeca ligt dat op 7,28 euro per uur, ofwel circa 1300 bruto per maand bij een 40-urige werkweek.

Dat klinkt redelijk, ware het niet dat veel uitbaters de gewoonte hebben om mensen aan te nemen voor 20 of 30 uur en hen vervolgens meer uren te laten maken zonder extra betaling. In dat geval wordt het alternatief van zwart werken al gauw interessant. Om dat te vermijden heeft minister van Toerisme Massimo Garavaglia voorgesteld om seizoenswerkers de helft van hun uitkering te laten behouden. Het is wel de vraag of dat op korte termijn nog kan worden georganiseerd.