Buiten hoofdstad Boedapest kan het bestaan hard en rauw zijn. Naarmate de stad aan de Donau verder uit de achteruitkijkspiegel verdwijnt, worden de wegen slechter maar het uitzicht fraaier. Een vlak landschap maakt plaats voor bergachtig gebied. Op de rustige wegen rijdt af en toe een eenzame fietser. Om de paar kilometer voert de weg langs een dorpje. Meer dan honderd huizen tellen de plaatsjes zelden. Op straat is het opvallend druk, vooral met vrouwen.

De reis voert naar Ozd. Dit stadje –circa 30.000 inwoners– ligt in het noorden van Hongarije, vlak tegen de grens met Slowakije. De trip is onderdeel van een driedaagse reis door Hongarije. Doel ervan is onder meer om naar een verklaring te zoeken voor de populariteit van de recent herkozen regeringsleider Viktor Orban en zijn Fideszpartij.

In Ozd en omgeving is Orban, wiens vijfde kabinet vorige week aantrad, mateloos populair. Zo’n 80 procent van de stad stemde bij de laatste verkiezingen op zijn partij. En in de omliggende dorpen Tornanadaska en Bodvalenke was dit percentage (bijna) 100 procent.

Taalbarrière

De charismatische premier weet zijn boodschap te verkopen en werpt zich op als beschermheer van Hongarije in het buitenland. Maar of dat ook in Ozd Orbans populariteit verklaart, laat zich niet meteen vaststellen. David Janiczak laat vooraf per telefoon weten niets te willen zeggen over de plaats waarvan hij burgemeester is. Een door hem aangedragen politicus –Sandor Kiss van de Hongaarse Socialistische Partij (MSzP)– zegt in moeizaam Duits op de voorgestelde dag niet te kunnen. Fidesz reageert niet op een bericht via Facebook Messenger. Met stichting Van Helyed, die zich inzet voor de omvangrijke lokale Romagemeenschap, lukt het evenmin om vooraf harde afspraken te maken.

Terwijl Sari Molnar (23) op de achterbank vecht tegen een hardnekkige hoofdpijn, belt Bence Szadeczky zich suf op de passagiersstoel van de auto. De tolken in spe –ze specialiseren zich aan de ELTE Universiteit in Boedapest in tolken en vertalen– zijn meegereisd om de taalbarrière te slechten. Als na een rit van zo’n tweeënhalf uur Ozd wordt bereikt, is de oogst van Szadeczky mager. Diverse politici laten weten niet geïnterviewd te willen worden, zonder dat helemaal duidelijk wordt waarom.

Het regenachtige weer lokt niet aan om de straat op te gaan, maar gelukkig lukt het Szadeczky uiteindelijk om Jozsef Varadi te strikken. Hij is de voorzitter van een zogenoemde deelgemeente, in Ozd een orgaan dat voor de belangen van Roma opkomt bij de burgerlijke overheid. We zijn eind van de middag welkom. Kort daarna zegt Molnar opgetogen dat ook Van Helyed positief heeft gereageerd op een bericht via Facebook Messenger. We kunnen direct terecht.

Bezoek Fidesz-minister

Voor een wit pand met blauwe ramen wachten Szilvia Vegh en twee medewerkers ons al op. Binnen klinken vrolijke kinderstemmen. Na een korte kennismaking gaat Vegh haar gasten voor. Via enkele trappen, onderweg diverse deuren opentrekkend, komen we boven. In een lokaal vermaken kleuters zich met klei. „Ze oefenen hun fijne motoriek”, legt Vegh uit. In een andere ruimte krijgen iets oudere kinderen huiswerkbegeleiding. In een lege kamer staan fitnesstoestellen. Twee tienermeiden hangen rond. Later die middag verwacht Vegh nog meer tieners, maar die moeten eerst naar hun eigen school. „Anders zijn ze bij ons niet welkom.”

Alle kinderen behoren tot Romafamilies. Bij Van Helyed –betekenis: Er is een plek voor je– komen ze graag. Binnen de muren van het pand wordt naar ze omgezien, kan de maag gevuld en wordt er huiswerkbegeleiding geboden. En de door de stichting aangeboden sportactiviteiten en uitjes zijn niet minder gewild. Docente Vegh vertelt dat de sinds 2014 bestaande instelling 110 kinderen opvangt en hun ouders ondersteunt. Doel ervan is om de jonge Roma vanaf hun eerste levensjaar bij hun ontwikkeling te helpen en zo schooluitval tegen te gaan. Ook na hun achttiende levensjaar volgt Van Helyed de jongvolwassenen, totdat ze een jaar een baan hebben en op eigen benen kunnen staan. Inmiddels studeren twee door de stichting begeleide Roma aan een universiteit, vertelt een trotse Vegh. Van Helyed is zó populair dat de wachtlijst is gegroeid tot 74 kinderen.

In een van de lokalen ligt een speelgoeddoosje met daarop de tekst ”gezinsvriendelijk Hongarije”. Een cadeautje van Katalin Novak, lacht Vegh. Novak werd onlangs beëdigd als staatshoofd, maar was in het vorige kabinet van Orban minister voor Familiezaken. In die hoedanigheid bezocht ze eind vorig jaar de stichting in Ozd. Volgens de docente was Novak heel vriendelijk voor de kinderen, maar diende haar komst vooral de verkiezingscampagne van Fidesz. Op Facebook pakte de partij uit met haar bezoek, maar extra geld kreeg Van Helyed bijvoorbeeld niet.

Vegh vindt dat Orban onvoldoende doet voor Roma. De sleutel om deze sterk groeiende bevolkingsgroep –in Ozd behoorde tien jaar geleden circa een derde hiertoe, inmiddels ongeveer de helft– te laten integreren is volgens haar onderwijs, maar op dat punt doet Fidesz volgens de docent te weinig. Sommige scholen zouden vrijwel uitsluitend uit Romakinderen bestaan en fungeren volgens haar als veredelde kinderopvang.

Om het tij te keren is het volgens haar nodig dat het salaris voor onderwijzend personeel verdubbeld wordt. Maar ze betwijfelt of de regering wel echt wil dat Roma integreren. Als de positie van deze bevolkingsgroep verbetert en mede gaat bestaan uit geletterde burgers, zou dat er volgens haar in de toekomst weleens voor kunnen zorgen dat Roma –die nu vrijwel automatisch Fidesz stemmen– in het stemhokje een andere keus gaan maken.

Toch vindt Vegh dat de partij van Orban ook wel goede dingen heeft gedaan. Zo krijgen Roma niet automatisch meer een uitkering, maar moeten ze aantonen dat ze zich inspannen om werk te vinden.

Kakkerlakken

Na de rondleiding door het gebouw biedt Vegh aan om wat van de wijk Hetes te laten zien. Luttele ogenblikken later rijdt een wit busje voor. Hetes blijkt een ontluisterende buurt. Huizen kun je de gebouwen waar de circa 350 mensen wonen nauwelijks noemen. Overal lopen straathonden en -katten rond. De voortuinen, of wat ervoor door moet gaan, liggen vol rommel.

Bij twee huizen mogen we kort naar binnen. Een moeder heeft een baby op de arm, vader zit op een bed voor de tv. Het dochtertje van 3 slaapt diep en reageert niet op de bezoekers. Vergeleken met buiten oogt het verrassend schoon, hoewel het ruikt naar de geur van ongewassen mensen en sigarettenrook.

Het andere huis telt veel meer bewoners. Na even aandringen door Vegh zwaait een deur open. In het eerste vertrek bij binnenkomst slaapt een man op de bank zijn roes uit. In het hoofdvertrek kijkt een andere man met drie kinderen naast zich op een bank tv. Rechts tegen de wand van het vertrek, dat slechts enkele vierkante meters telt, ligt een oudere vrouw op bed met een kleindochter dicht tegen zich aan. Tolk Molnar zegt later dat ze insecten heeft gezien waarvan ze vermoedt dat het kakkerlakken zijn.

Diverse onderkomens zijn voorzien van een schotelantenne. Er is elektriciteit, maar stromend water ontbreekt. Om zichzelf en hun kleren te wassen, kunnen de bewoners terecht in een gemeenschappelijke ruimte. Voor het doen van hun behoefte moeten ze eveneens hun huis uit. Tijdens de wandeling door de wijk gaat er af en toe een deur voorzichtig open en glipt er een kind naar buiten.

Voor iedereen die we tegenkomen, is Vegh even vriendelijk. Volgens haar moet ondanks alle narigheid die er over het leven van Roma te vertellen valt niet worden vergeten dat er veel saamhorigheid is binnen de gemeenschap. „De mensen zien naar elkaar om. En als er een keer flinke ruzie is wordt die snel uitgepraat, want de bewoners komen elkaar overal tegen.”

Fabriek dicht

Na het bezoek aan de wijk wacht in het kantoor van de Romadeelgemeente voorzitter Jozsef Varadi. Hij moet gaan voetballen en heeft niet veel tijd zegt hij. In een notendop zet hij de geschiedenis van Ozd uiteen, de politieke situatie en zijn visie op de problematiek in de plaats.

Welvarend was Ozd nooit, maar sinds de jaren 90 ging de levenskwaliteit hard achteruit, zo zegt hij. Een grote metaalfabriek en enkele kleinere fabrieken werden na het communistische tijdperk, dat in 1989 eindigde, geprivatiseerd. Toen bleek dat de fabriek veel minder rendabel was dan gedacht, sloten de deuren. Veel mensen kwamen zonder baan te zitten. Een generatie groeide op die hun ouders nooit zagen werken.

Na het sluiten van de metaalfabriek kwamen er nieuwe fabrieken. Maar die zorgden bij lange na niet voor genoeg werkgelegenheid en moesten soms ook na verloop van tijd dicht. Op dit moment is Wellis, producent van onder meer jacuzzi’s, een grote werkgever in Ozd. Maar veel meer dan 800 inwoners uit de voormalige industrieplaats kunnen er niet terecht.

Varadi verwijt Fidesz gebrek aan verantwoordelijkheid. De regeringspartij zou werkgelegenheid in de regio moeten stimuleren, maar laat het afweten. De integratie van Roma blijft volgens hem achterlopen. Net als Vegh vraagt hij zich af of het doelbewust beleid van Fidesz is om de mensen achtergesteld te houden.

Hitlergroet

Volgens hem geloven de weinig kritische Roma nu vaak blindelings wat Orban-gezinde media de bevolking wil doen laten geloven. Zo stelde Fidesz de tweestrijd tussen regering en oppositie voor als vrede en oorlog. „Stem op ons. Als de oppositie aan de macht komt, slaat de oorlog in Oekraïne over en moeten je kinderen naar het front”, poneerde de regering. De campagne sloeg aan in Ozd, aldus Varadi, die het merkwaardig vindt dat Fidesz succes heeft met een boodschap die voorbijgaat aan de wezenlijke problemen waarmee de bewoners dagelijks kampen.

Een andere verklaring voor het succes van Fidesz in de voormalige industriestad is volgens hem een schandaal rond de voormalige locoburgemeester van Ozd, Peter Barnabas Farkas. In aanloop naar de parlementsverkiezingen op 3 april had de oppositie de handen ineengeslagen; ze zouden met een gezamenlijke kandidaat-premier komen die Orban naar de kroon moest steken. Farkas was in de race om door de oppositie naar voren te worden geschoven, maar foto’s waarop te zien was dat hij in 2018 een Hitlergroet bracht in een Holocaustmuseum in Polen maakte een eind aan zijn ambities. Volgens Varadi was die gebeurtenis bijzonder schadelijk voor de oppositie in Ozd en ook een belangrijke verklaring waarom de van oudsher „linkse stad” op 3 april massaal op Fidesz stemde.

Ondanks alle problemen in Ozd zou Joszef, vader van drie kinderen, nergens anders willen leven. „Ik heb tijdelijk in Duitsland gewoond en op Corsica”, zegt hij. En dan met een blik op zijn horloge: „Maar alleen in Ozd voel ik me echt thuis.”

serie Hongarije

Dit is het eerste deel van een drieluik over Hongarije onder Viktor Orban. Volgende week deel 2 (persvrijheid) en deel 3 (Hongaarse christenen over de regering).