Honderd miljoen. Dat is meer dan de bevolking van Nederland en Duitsland samen. Als hulporganisatie met de focus op de vluchtelingen in deze wereld zijn we door dit cijfer geschokt, maar niet verbaasd. Tot 2010 schommelde het aantal vluchtelingen rond de 40 miljoen. Sindsdien loopt dit aantal sterk op. In 2020 waren het er al meer dan 80 miljoen, een verdubbeling dus in 10 jaar.

En nu weer een trieste mijlpaal. In Nederland is ons eerste gevoel waarschijnlijk dat deze stijging komt door de oorlog in Oekraïne, maar die veroorzaakt slechts een klein (maar voor ons wel heel zichtbaar) deel van deze stijging. Het ligt veel dieper. Als hulporganisatie zien we dat (natuur)rampen en conflicten toenemen in aantal en intensiteit. Als gevolg daarvan laten steeds meer mensen hun vertrouwde plek achter.

Nieuwe conflicthaarden

We worden dus niet overvallen door dit bizarre getal. Sterker nog: we zien en weten dat dit nog maar het begin is. Klimaatverandering speelt hierin een doorslaggevende rol. Onder andere langdurige droogte, overstromingen en cyclonen veroorzaken verplaatsingen van grote groepen mensen. Maar daarmee stopt het niet: deze verplaatsingen leiden vaak weer tot nieuwe conflicthaarden, omdat op de nieuwe verblijfplaats meer mensen aanspraak willen maken op de toch al schaarse hulpbronnen, zoals land, water, voedsel en andere grondstoffen. Daarnaast komen de uit hun traditionele patroon getrokken jongeren zonder toekomstperspectief terecht in de buitenwijken van (Afrikaanse) steden. Daar kunnen ze vrij gemakkelijk worden gerekruteerd door criminele bendes of voor de gewapende jihad.

Veel geweld in deze wereld komt ten diepste voort uit klimaatverandering, concluderen steeds meer deskundigen. In het onlangs verschenen boek ”Klimaatgeneraal - bouwen aan weerbaarheid” ziet ook voormalig commandant der strijdkrachten Tom Middendorp dit scenario zich ontrollen.

De Wereldbank verwacht dat er in 2050 alleen al 216 miljoen klimaatvluchtelingen zullen zijn. Zoals eerder betoogd, is dit een diffuus en complex begrip. Klimaat hangt immers met alles samen: voedselzekerheid, economisch perspectief en dus ook met oorlogen. Het is daarom reëel dat het aantal vluchtelingen in de komende decennia zal verdubbelen of zelfs verdrievoudigen.

Verantwoordelijkheid

Klimaatverandering en alle gevolgen daarvan hebben dramatische gevolgen voor de wereld. Oorlogen, honger, overstromingen, verwoesting, ontreddering: beelden van de rampen die de wereld te wachten staan, komen in ons op uit de visioenen in de Openbaring van Johannes. Wie de Schriften kent, kan er niet door verrast zijn dat verschrikkelijke, toenemende nood de wereld treft. Toch moeten we ons daardoor niet laten verlammen, al zijn er geen gemakkelijke oplossingen voorhanden. Uit Gods Woord weten we dat de werkelijke oplossing (verlossing, Verlosser) niet van mensen komt. Maar dat ontslaat ons niet van onze verantwoordelijkheid om te doen wat we kunnen. Hoe bescheiden ook, we kunnen wél iets doen. ZOA doet dat op drie fronten:

• Voor de korte termijn hebben ook wij een zorgplicht voor mensen die op de vlucht zijn en alles kwijtraakten. Het bieden van levensreddende noodhulp is onze plicht.
  

• Vluchten zorgt vaak voor nieuwe spanningen en onmenselijke situaties. Daarom voorkomen we dat mensen in kwetsbare gebieden moeten vluchten door hen ”klimaat-weerbaar” te maken. Dat betekent dat ze kunnen blijven wonen in gebieden die klimatologisch veranderen. Bijvoorbeeld door innovatief watermanagement (opslag, distributie, dijken, enzovoort) of het aanpassen van gewassen aan de nieuwe omstandigheden. Met het toewijzen van landrechten en overlegstructuren (”polderen”) kan er gebouwd worden aan duurzame vrede, waardoor groepen mensen de schaarse hulpbronnen en goederen eerlijk kunnen verdelen.

• In Nederland kunnen we eveneens wat doen tegen klimaatverandering. Het is niet te laat. Juist wij, het ”rijke Westen” met zijn enorme ecologische voetafdruk, moeten onze verantwoordelijkheid nemen. Dat geldt voor ons persoonlijk en voor de overheid. Het is daarom een slecht signaal dat het kabinet onlangs in de Voorjaarsnota met het plan kwam om 880 miljoen op het klimaatfonds te bezuinigen, om financiële gaten te dichten. Deze maand wordt de nota besproken in Tweede Kamer. We roepen de Kamerfracties op om het kabinet op zijn verantwoordelijkheid aan te spreken. Door een petitie ondersteunen we deze oproep (zoa.nl/petitie).

De stijging van het aantal vluchtelingen is niet meer te stoppen. Dat maakt het verlangen naar de jongste dag steeds meer voelbaar. Tegelijk kunnen we niet alleen maar afwachten, maar moeten we doen wat we kunnen. Ieder op zijn of haar plaats.

Edwin Visser (programmadirecteur) en KlaasJan Baas (woordvoerder) zijn werkzaam bij vluchtelingenorganisatie ZOA.