Kosteloos aanbieden van de NIPT is niet neutraal
Het kosteloos aanbieden van de niet-invasieve prenatale test (NIPT) staat echte keuzevrijheid in de weg en ondermijnt het signaal dat het geen noodzakelijke zorg is voor moeder en kind.
In het laatste coalitieakkoord is afgesproken dat de NIPT kosteloos aangeboden moet worden aan alle zwangere vrouwen. Daarmee vervalt de huidige eigen bijdrage van 175 euro. Met de NIPT kan vroeg in de zwangerschap getest worden of het kindje het down-, edwards- of patausyndroom heeft.
Over de uitwerking en invoering (vanaf 1 april 2023) van deze afspraak wordt binnenkort gesproken en besloten. Het belangrijkste argument voor het afschaffen van de eigen bijdrage is dat vrouwen in hun keuze niet gehinderd zouden moeten worden door een geldbedrag. Dit zou een onnodige of zelfs onrechtvaardige drempel zijn om te kiezen voor de NIPT.
In de aanloop naar dit besluit is het in onderzoek, debat en media gegaan over de vrije keuze van de vrouw en over geld als drempel. Daarnaast werd opgeworpen dat het vragen van een eigen bijdrage zou kunnen leiden tot het ongewenste effect dat het downsyndroom alleen bij mensen met weinig geld zou gaan voorkomen. Maar de andere kant van de medaille is nauwelijks aan de orde geweest. De beslissing om de NIPT kosteloos aan te bieden, is niet neutraal omdat het níet hoeven betalen voor een test het keuzeproces van zwangeren evengoed beïnvloedt. Het heeft namelijk gevolgen voor hoe vrouwen kiezen voor de NIPT en voor hoe welwillend de maatschappij is ten aanzien van de keuze om niet te laten testen.
Abortus
Met het afschaffen van de eigen bijdrage vervalt het signaal dat de NIPT geen noodzakelijke zorg is voor moeder en kind en dat het prima is om de NIPT niet te laten doen. Een volledige vergoeding geeft eerder een adviserend signaal: „dit vinden we als politiek en samenleving belangrijk om te doen, daarom hoef je er niet voor te betalen.”
En dat terwijl de NIPT niet gericht is op de bevordering van de gezondheid van moeder en kind, maar alleen laat zien of een kind een niet-behandelbare afwijking heeft. Met die informatie kan een vrouw zich vervolgens voorbereiden op de geboorte van een gehandicapt kindje of besluiten tot abortus. Die laatste groep is helaas in de meerderheid.
Een test aanbieden die het mogelijk maakt de zwangerschap af te breken vanwege een handicap, presenteert abortus onterecht als oplossing wanneer je geconfronteerd wordt met de gebrokenheid van het leven.
Maar als zo’n test dan aangeboden wordt, zijn voor- en tegenstanders het erover eens dat het alleen op zo’n manier mag dat elke vrouw in staat gesteld wordt om er persoonlijk, vrij en goed geïnformeerd over te beslissen. Terecht stellen de voorstanders van een gratis NIPT dat het weigeren van een test omdat die te duur is daaraan niet voldoet. Maar een test accepteren omdat die gratis is, doet dat evenmin. Om het doel en de vrijblijvendheid van deze test duidelijk te maken, is een eigen bijdrage op zijn plek, al kan over de hoogte nagedacht worden, evenals over een tegemoetkoming voor de minima.
Publieke opinie
Niet alleen de vrouw die voor de keuze staat of ze wil laten testen, neemt de kosten (of de afwezigheid daarvan) in overweging. Of er voor de NIPT betaald moet worden, beïnvloedt ook de publieke opinie. Sommige ouders hebben nu al het gevoel of de ervaring dat ze zich moeten verantwoorden voor hun kind met het downsyndroom. En als de test volledig gratis wordt, heb je eigenlijk weinig redenen meer om de test te weigeren. Een vanzelfsprekendheid om te laten testen, ligt hiermee voor de hand. Dit kan leiden tot sociale druk om de test dan maar te accepteren, die eveneens afbreuk doet aan een vrije keuze op basis van goede informatie. En die vrije keuze hebben ook voorstanders van een kosteloze NIPT juist hoog in het vaandel staan.
Het is een principiële keuze om in te zetten op het nog laagdrempeliger maken van de toegang tot screening. Die keuze verwijdert ons van de zorg voor íeder mensenleven. Maar de overheid heeft als taak zorg te dragen voor elk mens, en juist voor diegenen die kwetsbaar zijn en niet voor zichzelf kunnen opkomen. Om hen te beschermen die niet passen in het liberale streven naar autonomie en zelfredzaamheid. Daar past een kosteloos aanbieden van de NIPT niet bij.
De auteur is beleidsadviseur Onderzoek&Beleid, NPV-Zorg voor het leven.
