”Stille Rebellen. De overval op de 20e deportatietrein naar Auschwitz”
Auteur: Marion Schreiber
Uitgeverij: Atlas, Amsterdam, 2001
ISBN 90 450 0734 7
Pagina’s: 339
Prijs: € 22,70. Drie Belgische jongemannen dwingen op 19 april 1943 een transport van 1631 Joden tot stoppen. De trein is onderweg van Mechelen naar concentratiekamp Auschwitz. De drie bevrijden zeventien mannen en vrouwen, dan openen de Duitse bewakers het vuur. Voor konvooi 20 de Duitse grens bereikt, ontsnappen nog eens 225 inzittenden.

Het boek ”Stille Rebellen, de overval op de 20e deportatietrein naar Auschwitz” is meer dan een beschrijving van deze wat roekeloze daad. Dan zou het alleen maar gaan over Youra Livchitz, Jean Franklemon en Robert Maistriau, die uitgerust met drie tangen, een met rood papier beplakte stormlantaarn en een pistool een zwaarbewaakt transport tot stilstand brengen. Alleen het idee al getuigt -zeker achteraf- van een zekere naïviteit.

Toch is dat in het licht van de gedachtegang van Livchitz, Franklemon en Maistriau niet het juiste woord. De drie zijn gedreven door onverzettelijkheid tegen het barbarisme van het nationaal-socialisme en oprecht begaan met het lot van de duizenden gevangen; die van transport 20 en van alle transporten daarvoor. De overval is eigenlijk niet anders dan een logische climax van een jarenlang denk- en doeproces tegen de bezetters van België. Als de georganiseerde partizanen niets zien in de overval, doen de drie het zelf wel.

De Duitse auteur Marion Schreiber voert de lezer mee in het denkproces van met name Youra Livchitz. Hoe hij als Jood voor het eerst het gevoel had dat Duitsland kwetsbaar was toen een Belgische piloot in Engelse dienst op 20 januari 1943 het Brusselse onderkomen van de Duitse geheime politie met kogels had besproeid. Ook hoe hij in allerlei disputen met vrienden en lotgenoten de ware aard van de bezetter steeds beter onderkent en scherper in beeld krijgt.

Youra’s gedachten zijn te begrijpen omdat Schreiber ruimschoots aandacht schenkt aan de Duitse bezetting van België. Met actie en reactie. Vele Belgen uit alle lagen van de bevolking hebben Joden tegen bijvoorbeeld de SS beschermd, voor vervalste paspoorten gezorgd, onderdak gezocht en kinderen verstopt.

Lang niet alle Joden konden geholpen worden. De bezettende macht ging ook in België met alle middelen tegen hen te keer. Als op 31 juli 1944 het laatste -26e- transport vanuit Mechelen vertrekt, zijn 25.257 Joden weggevoerd. Verraden door spionnen, soms uit eigen gelederen. Ook die kant laat Schreiber zien: de soms onmenselijke druk die op mensen is uitgevoerd om te komen tot dingen waar ze normaal niet aan zouden denken, laat staan doen.

Vuurpeloton
Ook Youra wordt aangebracht, gemarteld en verhoord. Hij ziet kans uit de foltergevangenis van de Gestapo te ontsnappen, maar wordt weer verraden en opgepakt. Op 17 februari 1944 sterft hij voor het vuurpeloton, net als zijn oudere broer een week eerder. Robert en Jean, ook opgepakt, overleven het concentratiekamp. Op grond van onder andere hun verhalen schreef Schreiber haar boek. Alleen al vanwege de beschreven moed, durf en menselijkheid meer dan lezenswaardig.