”Een land om bij te huilen. Buitenlandse schrijvers over Nederland”, samenstelling René van Stipriaan; uitg. Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2001; ISBN 90 253 4973 0; 216 blz.; € 13,60; ”In Holland”
Auteur: Joris-Karl Huysmans
Uitgeverij: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2001
ISBN 90 253 2040 6
Pagina’s: 58
Prijs: € 6,80. Het is net als met portretteren. Degene die model zit, verbaast zich erover hoe anderen hem of haar op het doek hebben gezet. Heel verschillend. Zo zijn ook de verslagen van buitenlandse reizigers die Nederland bezien, uiteenlopend.

Wat onze eigenaardigheden zijn weten we meestal niet meer, onze gebreken kennen we niet. Wat schrijven anderen over ons land en zijn gewoonten? Een bundel waarin buitenlandse auteurs zich over Nederland uitlaten, kan helderheid scheppen. Zesendertig schrijvers, van Charles Baudelaire tot Joseph Conrad, laten zich uit over Nederland. Het is een bonte mengeling van meningen en observaties, die de moeite van het lezen waard zijn.

Het gaat dus om Nederland en de Nederlanders, reizen en reizigers, migreren en migranten. Geen generalisatie maar een palet van prachtige ontboezemingen. „Een land om bij te huilen”, schreven Edmond en Jules de Concourt in 1861. „De mannen en vrouwen zijn er lelijk, niet op een menselijke manier, maar als vissen, met vissenogen en vissenkoppen, een gelaatskleur van gedroogde vis, en ze hebben iets van zeerobben en kikkers; ze lijken ook wel op die grof geschetste figuren die ruzie staan te maken op de achtergrond van een schilderij van Ostade.”

Deze twee Parijse broers verbaasden zich over de lichtval bij Rembrandt. „Ik heb versteld gestaan over alles wat er geschreven is over het vreemde en onwaarschijnlijke van het licht in het schilderij. Ik heb niets anders dan een zonnestraal op het doek gezien, vol, warm en levend, een belichting die volmaakt logisch, volmaakt rationeel en volmaakt duidelijk is.”

Met gevoel voor humor worden de Hollandse hebbelijkheden tegen het daglicht gehouden. In de negentiende eeuw bevond de Nederlands-Franse Huysmans ze „overdreven proper, iets te dik, iets te blond.” Maar hoewel je in hun cafés geen hand voor ogen kon zien, zijn hun schilders onovertroffen.