Cultuur & boeken

Van verzetsvrouw tot verraadster

Anton van der Waals is berucht geworden als verrader van het verzet in de Tweede Wereldoorlog. Hij was niet de enige. Franci Siffels uit de Zaanstreek ontpopte zich als een van de grootste verraders uit de Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Erik Schaap schreef over haar het boek ”De verraadster”.

Jan van Reenen

5 May 2022 19:57

beeld RD

Schaap heeft meerdere boeken over de Tweede Wereldoorlog geschreven, onder meer over de Zaanstreek in oorlogstijd. ”Walraven van Hall, premier van het verzet (1906-1945)”. Over hem is de film ”Bankier van het verzet” gemaakt.

Franci Siffels groeide op in een communistisch milieu en deed koerierswerk voor het verzet. Bovendien verborg ze een Joods jongetje in haar huis. Het ging mis toen ze ontdekte dat haar ondergedoken man Dingeman de Munck een buitenechtelijke relatie had met haar zus. Ze verraadde het onderduikadres van haar man. Daar bleef het niet bij. Tientallen arrestanten belandden door haar toedoen voor het vuurpeloton of in de gaskamer. Het liep niet goed met haar af. Een knokploeg ontmaskerde haar en bracht haar ter dood, zeven maanden na het verraad van het adres van haar man.

Het boek opent met twee motto’s. Het eerste is van de Duitser Walter Otto Weyrauch en luidt (verkort): „De menselijke geest kan slechts een beperkte mate van belasting verdragen. Als die grens overschreden is, moet met alle denkbare gevolgen rekening worden gehouden.” Het andere is van verzetsman W. H. Nagel en luidt: „Een vrouw doodschieten is toch wel wat anders dan een man doodschieten. Het is evenwel erger het te hebben nagelaten en daar wroeging over te houden.”

Het eerste citaat heeft betrekking op Franci Siffels, maar ook op degenen die ze verraden heeft. Toen Franci in een kledingstuk van haar man Dingeman een liefdesbrief van haar zus Riek vond, sloegen bij haar alle stoppen door. In hun laatste gesprek zei ze de autoriteiten te zullen informeren over zijn verblijfplaats. En dat deed ze.

Na dat gesprek ging Franci naar de SD in de Euterpestraat in Amsterdam. Daar gaf ze eerst haar man aan als verzetsstrijder. Ernst Wehner van de SD vroeg Franci nog een keer langs te komen. Nadat ze enkele dagen hardhandig was ondervraagd, zat ze klem en gaf ze de namen van veertig leidende mensen uit het (communistische) verzet tegen de Duitsers in de Zaanstreek door. Hiermee hield het niet op. Franci werd informante voor de SD en heeft, tegen beloning, nog vele andere verzetsmensen en Joden verraden. Ze handelde gewetenloos. Dingeman werd gearresteerd en kwam in een concentratiekamp terecht. Hij overleefde de oorlog, maar was een gebroken man. Hij overleed in 1996.

Het eerste citaat is ook toepasbaar op veel verzetsmensen die na vreselijke folteringen doorsloegen en die vervolgens alles opsomden wat ze maar wisten. Maar er waren ook anderen, zoals Jacob Willemszoon. Hij werd zo zwaar gemarteld dat medisch ingrijpen noodzakelijk was. Terug in de cel zei hij: „Van die mannen is het onmacht. Ze slaan het er bij mij alleen maar dieper in. Haat heb ik niet eens tegen ze, alleen maar medelijden.”

De zwaarte van het tweede citaat wordt duidelijk in de tweede helft van het boek. Een groepje verzetsstrijders, dat Franci niet vertrouwde, wist haar te kidnappen, waarna ze in een schemerige schuur in Ursem belandde. Het kostte verzetsman Piet van der Does lange tijd om zich ervan te overtuigen dat Franci gedood moet worden. Na een laatste nacht, waarin hij haar voortdurend aan de tand voelde, was het laatste restje twijfel verdwenen.

Het uiteindelijke besluit werd genomen door Fritz Conijn, leider van een knokploeg. Het viel hem moeilijk. „De beslissing die hij nu moet nemen, drukt loodzwaar op zijn schouders. Als katholieke jongen kan hij het nauwelijks aan om voor God te spelen. De gevangene laten gaan, betekent dat er nieuwe slachtoffers vallen. Haar opsluiten tot de bevrijding is onmogelijk. Alles afwegende resteert er maar één keuze.” Het werd een afschuwelijke dood.

Dan blijft de vraag of iedereen de naam van Franci voor zichzelf zou kunnen invullen. Ieder mens is geneigd tot alle kwaad. Er lijkt echter met Franci en het gezin waaruit ze kwam wel iets bijzonders aan de hand te zijn. Toen haar vader moest onderduiken, stal hij verschillende keren bonkaarten van zijn helpers. Franci ging zelf vreemd in de tijd dat haar man ondergedoken zat. Ze werd zwanger en liet zich met een breinaald aborteren, in een tijd dat dat verboden was. Kortom: iemands voorgeschiedenis is medebepalend voor de daden van het heden.

”De verraadster” geeft veel inzicht in levens van mensen.