„Er is een tijd vóór 24 februari en een tijd erna”, zei de Zweedse premier Magdalena Andersson begin april, verwijzend naar de Russische invasie van Oekraïne. Samen met haar Finse ambtsgenote Sanna Marin zal ze vermoedelijk half mei NAVO-lidmaatschap aanvragen.

Waarom waren Finland en Zweden nog geen NAVO-lid?

Zweden is al meer dan 200 jaar neutraal. Ook tijdens beide wereldoorlogen en de Koude Oorlog was het Scandinavische land in staat deze neutraliteit, die bijna onderdeel is van hun nationale identiteit, te handhaven.

De Finnen daarentegen kennen een lange geschiedenis van oorlog met hun Russische oosterburen. Met hen delen ze een grens van 1340 kilometer. Na de Tweede Wereldoorlog was het land met zo’n 5,5 miljoen inwoners in staat neutraal te blijven door zowel lidmaatschappen van de westerse NAVO als het oosterse Warschaupact te weigeren.

In 1994 traden beide landen toe tot NAVO’s Partnerschap voor de Vrede. Dit programma was bedoeld als handreiking naar landen die na opheffing van het Warschaupact en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in een veiligheidsvacuüm waren gekomen. Sinds het toetreden tot dit partnerschap werkt zowel Zweden als Finland nauw samen met de NAVO. 
Hun legers namen bijvoorbeeld deel aan missies in Afghanistan, die onder NAVO-leiding stonden. Daarnaast schuiven beide landen sinds eind februari aan bij het NAVO-spoedberaad over Oekraïne. Van een lidmaatschap wilden ze tot kort voor de inval echter niets weten.

Waarom denken ze daar nu anders over?

Dat heeft alles te maken met artikel 5 van het Noord-Atlantisch Verdrag. Daarin verklaren de lidstaten dat een aanval op één een aanval op allen is. Landen verplichten zichzelf daarmee tot een gezamenlijke verdediging van bondgenoten. Die harde garanties zouden nodig kunnen zijn met een onberekenbare buur als Rusland. Hoewel beide landen zich nu intern beraden op een lidmaatschapsaanvraag, lijkt de uitkomst van deze gesprekken al bekend.

Wat gebeurt er na een aanvraag?

Na een lidmaatschapsaanvraag moeten alle huidige NAVO-lidstaten –dertig in totaal– deze aanvraag in hun parlement ratificeren. Daarbij is een unaniem besluit nodig. Als ook maar één lidstaat weigert, gaat de aanvraag dus van tafel. Bronnen binnen de NAVO zeggen dat er geen problemen te verwachten zijn. Anders dan binnen de Europese Unie, waar Hongarije soms tegenstribbelde bij sanctiepakketten, is de ervaring binnen de politiek-militaire alliantie dat lidstaten in de huidige crisis de rijen gesloten houden.

De langzaam malende parlementaire molens zijn wel een obstakel. Voordat alle landen de aanvraag van Zweden en Finland hebben geratificeerd zullen hebben, is men volgens NAVO-bronnen enkele maanden tot een jaar verder.

Een aspirant-NAVO-lid moet aan enkele voorwaarden voldoen. Omdat Finland en Zweden beide al langer met de NAVO samenwerken en lid van de Europese Unie zijn, zullen deze voorwaarden een formaliteit zijn.

Hoe reageert Poetin op deze aanvraag?

Voor Poetin was het naderende NAVO-lidmaatschap van Oekraïne een van de aanleidingen voor de invasie. Maar een verlenging van de NAVO-Russische grens met 1340 kilometer, zal niet op zijn wensenlijstje hebben gestaan.

Poetins woordvoerder in het Kremlin, Dimitri Peskov, gaf begin april aan dat Rusland in geval van een NAVO-lidmaatschap voor Zweden en Finland „de situatie in balans zou moeten brengen.” Maria Zakharova, woordvoerder voor het Russisch ministerie van Buitenlandse Zaken waarschuwde de Finnen en Zweden in februari nog voor „militaire en politieke consequenties.” Wat Helsinki en Stockholm betreft, lijken die waarschuwingen echter tegen dovemansoren gezegd.