Ook het thuisfront krijgt de gebeurtenissen in de oorlog in een mistwolk van leugens en verdraaiingen te zien en te horen. Met als doel dat burgers zich achter de oorlog (blijven) scharen. Poetin neemt daartoe steeds absurdere maatregelen, zoals het laten filteren van sociale media.

Dát hij dit doet heeft zo zijn reden. Leugens bestaan immers bij de gratie van het wegmoffelen van de werkelijkheid. Om leugens geloofwaardig te laten zijn moet je burgers doen léven in de leugen, dat is: hen in een andere werkelijkheid laten geloven. Wie leeft in die andere realiteit herkent immers de leugen niet meer als leugen. En kunnen agressors zomaar slachtoffers worden en beulen weldoeners.

De Britse schrijver George Orwell heeft in zijn roman ”1984” laten zien hoe zoiets tot in het absurde kan, dat laten leven in een andere werkelijkheid. Orwell schreef zijn boek ten tijde van de Sovjetdictatuur en daarmee blijven we dichtbij huis als hij hier wordt aangehaald in verband met Poetin en zijn Rusland.

In het boek ontwikkelt een alleenheerser een nieuwe taal –Newspeak– die het denken van onderdanen in bedwang moet houden. Want waar geen woorden meer voor zijn, daarover kan niet worden nagedacht. En dan gaat het uiteraard om gedachten en woorden die machthebbers als bedreigend ervaren: vrijheid, recht, individu. De woordenschat van Newspeak moet ook drastisch worden ingeperkt, zodat enkel nog politiek correcte dingen gezegd kunnen worden en er geen kans meer is om andere dingen te zeggen of te denken.

Omdat die kritische werkelijkheid vaak nog in woorden zit opgesloten, blijft er het risico dat mensen gaan nadenken en dat de leugen alsnog wordt ontmaskerd. Daarom dienen er nieuwe woorden te komen en moeten bestaande worden ingedikt of afgekort, en wel zo dat ze nog slechts de functie van instrument of gebruiksvoorwerp hebben: net zo leeg als het woord stoel of tafel, en niet meer tot nadenken uitnodigend. Een term als communisme kan iemand tot nadenken aansporen en voor je het weet tot kritische reflectie. Afkorten dus en onherkenbaar maken, bijvoorbeeld in ”Comintern.” Wat uiteindelijk overblijft is het uitstoten van klanken, communicatie zonder nadenken.

Het lijkt allemaal vergezocht wat Orwell beschrijft, maar de essentie van zijn boek –onderdanen doen leven in een andere werkelijkheid ten einde de leugen tot hoogste waarheid te maken– is volop aan de orde in het Rusland van Poetin. Precies dát maakt wat in Rusland gebeurt rond deze oorlog zo akelig riskant. Met een volk dat agressors tot helden verheft en in een invasie een daad van verdediging ziet is het moeilijk vrede sluiten.