Van der List, politicoloog van professie, schreef over vrijwel iedere protestantse denominatie een kortere of langere bijdrage in Elsevier Weekblad, c.q. EW. Hij bezocht ervoor een groot aantal locaties waar protestantse kerken of groeperingen zijn te vinden en putte uit vele publicaties. Hij afficheert zich als „buitenstaander die met frisse en soms verwonderde blik het protestantisme probeert te doorgronden.” Hij bewaart de nodige afstand, maar probeert wel de essentie door te geven.

Hij komt bij tal van groeperingen of verschijnselen die mij bekend zijn tot een waarheidsgetrouwe beschrijving. Ik ga ervan uit dat dit ook geldt voor groeperingen op plekken waar ik nooit ben geweest en die ik bij lezing van het boek niet zelden als curieus heb ervaren. Ik had bijvoorbeeld nooit gehoord van een rockdominee in de Hooglandse Kerk in Leiden, met zijn muzikale band ”teBoven”, die liedjes van Bløf vertolkt. De toonzetting van Van der Lists bijdragen is beschouwelijk, al klinkt ook vaak verbazing, ongeloof en soms ook enig cynisme door bij wat hij hoort of leest.

Namen

Dit gezegd hebbend haast ik me iets van de inhoud door te geven. Ik zet eerst wat namen van personen op een rij die in het boek model staan voor een groepering, een richting, een principe of een specifieke uiting binnen het protestantisme. Televisiepresentator Andries Knevel met zijn knieval in een rooms-katholieke kerk en zijn waardering voor paus Franciscus; historicus en terrorisme-expert Beatrice de Graaf; theoloog Gijsbert van den Brink met zijn boek ”En de aarde bracht voort” over schepping en evolutie; relatiecoach Cocky Drost over seksualiteit; de hersteld hervormde predikant Rinie van Reenen en de migrantenpastor Samuel Lee over „geloof, hoop en liefde in coronatijd.”

De gereformeerde predikante van Ottoland Mirjam Kollestaart-Muis met een tatoeage van het kruis op haar arm; de evangelist Henk Binnendijk met zijn boek ”Het meesterwerk van God” met daarin het hoofdstuk ”De duivel duwt, Jezus trekt”; koster Wout Hazeleger van de gereformeerde gemeenten in Nederland te Barneveld, die Van der List „met genoegen” de tot de laatste plaats bezette kerk met 2500 zitplaatsen toont; ds. Henk Poot van Christenen voor Israël, die hem met een reisgezelschap een dag door Jeruzalem loodst; oud-ND-redacteur Peter Bergwerff met zijn „ijsje op zondag.” Carola Schouten van de ChristenUnie en oud-scriba Bas Plaisier van de Protestantse Kerk in Nederland over geloof en politiek; historicus Bart Jan Spruyt, die ooit in Trouw van leer trok tegen „de seculiere hufterigheid” van GroenLinksparlementariër Femke Halsema.

Curiosa

Het boek is gelardeerd met tal van curiosa en aardige of ernstige wetenswaardigheden. Bijvoorbeeld over de negentiende-eeuwse liberale politicus Thorbecke, wiens zusje „in den wil des Opperheers” overleed en die hij in de hemel geloofde weer te zien. Verder is er een hoofdstuk over ”De aandoenlijke ernst van de SGP-jongeren”, waarin de voorzitter „een welbespraakte jongeling, die al tien jaar actief is”, met „het fossiel” aanspreekt. Veel aandacht besteedt de schrijver aan Maarten Luther, wiens naam opduikt op toeristenattracties in Eisleben, Eisenach en Wittenberg.

Als hij over Barneveld schrijft heeft Van der List een lang verhaal nodig om de geloofsintenties van de Doorbrekers tot de Gereformeerde Gemeenten in Nederland in kaart te brengen; voor een buitenstaander als de schrijver zijn die curieus genoeg. Tot in de fijnste haarvaten tracht hij in de materie door te dringen, onder meer als het gaat over het aanbod der genade. Datzelfde geldt voor het hoofdstuk over de pinksterbeweging, die al net zo verdeeld is als de reformatorische wereld.

Toch een oordeel

Ik licht nog twee momenten uit dit boek waar de schrijver duidelijk positie kiest. In de eerste plaats als hij het heeft over de sloop van kerken. In het hoofdstuk ”Op de bres voor het kerkgebouw”, met onder meer „het drama van de Koninginnekerk” in Rotterdam, schrijft hij: „Het gaat hier om creaties van de menselijke cultuur met een ongelooflijke continuïteit. Die bijzondere scheppingen van licht en ruimte zijn de dragers van twintig eeuwen geloof én cultuur. (…) Alleen al in esthetisch opzicht. In een steeds eenvormiger stedelijk landschap betekent de teloorgang van lieux de mémoire, plekken waar het collectieve geheugen van een samenleving wordt opgeslagen, een aderlating. Philip Larkin (1922-1985) heeft dit gevoel van verlies roerend onder woorden gebracht. In ”Church Going” verhaalt de ongelovige Britse dichter over zijn bezoek aan een eenvoudig kerkje. Daar wordt hij bevangen door gevoelens van grote eerbied: „A serious house on serious earth it is.” (…) Toch lijkt het verdwijnen van zulke serieuze plekken een onomkeerbaar proces in een steeds goddelozer land als Nederland. In december 2014 baarde kardinaal Wim Eijk opzien door aan te kondigen tientallen kerken te sluiten en parochies samen te voegen. Van de driehonderd kerkgebouwen in zijn aartsbisdom Utrecht zouden er over vijftien jaar nog slechts een stuk of twintig over zijn.”

Het tweede wat ik er nog uitlicht is het hoofdstuk over „de modieuze bazuin van de linkse kerk”, te weten dagblad Trouw. Ook hier maar een citaat: „Wie een orthodox-protestants geluid wil horen, moet zijn toevlucht zoeken bij het Nederlands Dagblad of het Reformatorisch Dagblad. (…) Trouw roeide de afgelopen decennia niet tegen de stroom in, maar juist volop met de stroom mee. De krant omhelsde de ene na de andere progressieve mode, met duurzaamheid als tamelijk recent voorbeeld. Als er een linkse kerk bestaat, is Trouw haar bazuin.”

Transparant

Het ene facet wordt in het boek vluchtiger of juist grondiger beschreven dan het andere. Maar al met al geeft het een luchtfoto van een verkaveld landschap, zo verkaveld dat het protestantisme in zijn historische wortel nauwelijks nog te ontdekken valt. Wel geeft de ondertitel van het boek aan dat het gaat om „het geloof dat Nederland vormde”, waarvoor de auteur „een oprechte poging tot beter begrip” wil doen. Hij slaagt er wel in door de transparante stijl waarin hij zijn verhalen voor het voetlicht brengt de lezer, althans mij, te blijven boeien.

Boekgegevens

”Protestant. Verkenningen van het geloof dat Nederland vormde”, Gerry van der List, uitg. EW; 213 blz.; € 15,-