Spoedeisendehulpafdelingen zijn steeds vaker meerdere keren per dag gesloten door het hoge ziekteverzuim in de zorg, meldde NU.nl woensdag. Patiënten die op de seh belanden, moeten binnen twee tot drie uur opgenomen kunnen worden of naar huis kunnen, verklaart voorzitter David Baden van de Nederlandse Vereniging voor Spoedeisende Hulp Artsen tegen de krant. „Maar als er op verpleegafdelingen van ziekenhuizen geen capaciteit is door ziekte én de thuiszorg niets kan betekenen, dan kunnen wij patiënten niet uitplaatsen. Dan loopt de zorg vast.”

Ook het Martini Ziekenhuis in Groningen kwam vorige week met opmerkelijk nieuws: ongeveer de helft van de veertien operatiekamers sluit voor twee weken. Het is volgens een woordvoerster voor het eerst dat er op zo’n grote schaal operaties moeten worden uitgesteld. De reden is het hoge ziekteverzuim. Gemiddeld zit 12 procent van de werknemers ziek thuis, maar daar zitten uitschieters bij van zo’n 20 procent op sommige afdelingen.

Impact

In het Erasmus MC zit tussen de 10 en 15 procent van het personeel ziek thuis, schat dr. Leon van den Toorn, longarts in het ziekenhuis en voorzitter van de longartsenvereniging NVALT. Dat komt deels door corona, deels door griep.

Volgens Van den Toorn is het mede door het hoge ziekteverzuim druk op de verpleegafdeling. Maar dat is niet het enige wat speelt. „We hebben de afgelopen periode behoorlijk veel opnames van grieppatiënten gehad. Dat gaat vooral om mensen met een zwakke gezondheid. We zien ook mensen die zowel griep als corona onder de leden hebben. Zij lijken het wat minder goed te doen dan mensen die alleen corona hebben.”

Ook neemt het ziekenhuis nog dagelijks coronapatiënten die intensieve zorg nodig hebben op. In het Erasmus liggen momenteel ongeveer 50 coronapatiënten, elders in de regio zo’n 200. „Het is nog bepaald niet zo dat de cijfers kelderen”, sombert de longarts.

„We hebben het onder controle. Maar de inhaalzorg gaat lang zo snel niet als we zouden willen”, vat prof. Robin Peeters de situatie samen. De internist bij het Erasmus MC en voorzitter van de Nederlandse Internisten Vereniging wijst erop dat sommige patiënten al een jaar op de wachtlijst staan voor een operatie. Het gaat bijvoorbeeld om vrouwen die vanwege kanker een borstamputatie hebben gehad en daarvoor een reconstructie nodig hebben door de plastisch chirurg. Of patiënten met hartfalen of nierziekten die in het ziekenhuis geopereerd moeten worden aan de heup of knieën. Patiënten zonder onderliggend lijden kunnen ook in privéklinieken terecht.

Het inhalen van dit soort operaties gaat traag omdat er veel coronapatiënten in het ziekenhuis liggen die aandacht vragen, verklaart Peeters. „We kunnen personeel maar één keer inzetten. Vooral Covidzorg is intensief. Coronapatiënten zijn vaak erg benauwd. Zij moeten daarom goed in de gaten worden gehouden. Ook hebben verpleegkundigen te maken met extra isolatiemaatregelen die het werk zwaar maken. Ze moeten patiënten in isolatieboxen verplegen. Bovendien herstellen patiënten vaak heel langzaam als ze langdurig op de ic hebben gelegen. Dat is arbeidsintensief.”

Volgens het coronadashboard van de Rijksoverheid lagen er woensdag ruim 1500 coronapatiënten op de verpleegafdelingen van de Nederlandse ziekenhuizen. Dat zijn er iets minder dan een jaar geleden, toen nog slechts een minderheid van de bevolking was gevaccineerd.

Boostervaccinatie

Toch is er een verschil met april vorig jaar. Degenen die nu met corona op de verpleegafdeling belanden, betreffen volgens Van den Toorn vooral de zeer kwetsbaren, zoals mensen die een orgaantransplantatie achter de rug hebben. „We zien ook geleidelijk iets meer ouderen. Dat is een aanwijzing dat de effectiviteit van de boostervaccinatie afneemt. Vandaar het advies van de Gezondheidsraad om mensen vanaf 60 jaar een herhaalprik te bieden.” Ook internist Peeters ziet een verband met vaccinatie. „Daarom ben ik blij met de oproep voor de extra booster.”

Peeters wijst op een ander verschil met vorig jaar. „Bij 30 tot 40 procent van de patiënten staat corona niet op de voorgrond. Zij liggen er vooral vanwege andere gezondheidsproblemen.” Ook is de ligduur bij de omikronvariant korter. Lag een coronapatiënt voorheen gemiddeld een dag of negen op de verpleegafdeling, momenteel gaat het volgens de internist om vijf tot zes dagen.

Coronapatiënten zijn er volgens Peeters nu „absoluut” beter aan toe dan voorheen. „De verhouding van patiënten die naar de intensive care doorstromen, ligt nu heel anders. Bij de eerste golf lagen er voor elke patiënt op de ic twee op de verpleegafdeling. In de loop van de tijd werd die verhouding één op vier. Nu liggen er zestien keer zoveel patiënten in de kliniek als op de ic. Dat betekent dat een veel kleiner deel van de patiënten naar de ic moet; dat is heel goed nieuws.”

Ketel

Dat er minder coronapatiënten naar de ic doorstromen, is te zien aan de bezettingscijfers. Er lagen volgens het coronadashboard woensdag 95 coronapatiënten op de ic, en dat aantal neemt gestaag af. Een jaar geleden waren dat er nog bijna 700.

„De druk is van de ketel”, stelt prof. Iwan van der Horst, intensivist bij Maastricht UMC+ en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC). „We hoeven ons niet meer elke dag af te vragen of we iedereen de nodige zorg kunnen bieden. Dat gevoel overheerst niet meer.”

Coronapatiënten hoeven niet meer verplaatst te worden van het ene ziekenhuis naar het andere. Dat wijst er volgens Van der Horst op dat ic’s momenteel geen capaciteitsproblemen hebben.

Wel is er landelijk zo’n 10 procent ziekteverzuim onder ic-personeel. „Dat percentage was vlak na het loslaten van de maatregelen hoger”, zegt de NVIC-voorzitter. „Maar als niet iedereen tegelijk ziek wordt, is dat oplosbaar.”

Het is nog wel drukker dan vóór corona, stelt de Maastrichtse intensivist. Deels komt dat door inhaalzorg. Er liggen op de Maastrichtse ic’s momenteel zes patiënten die herstellende zijn van een openhartoperatie. Dat is volgens Van der Horst een aanwijzing dat er uitgestelde operaties plaatsvinden.

Daarnaast is er achterstallig onderhoud van het team, zegt de intensivist. „In die zin dat mensen moeten bijkomen. Ze zijn gedurende lange tijd psychisch belast geweest. Dat merk je na verloop van tijd.”

Een deel van het ic-personeel heeft de zorg tijdens de coronapandemie verlaten, een ander deel heeft de teams juist versterkt. De NVIC is nu aan het onderzoeken hoeveel ic-personeel er op dit moment in Nederland rondloopt.

De intensivist hoopt dat er de komende maanden meer tijd komt voor niet-patiëntenzorg, zoals bijscholing van personeel en het updaten van medische apparatuur.

Niet vervelen

Terwijl het in de ziekenhuizen over het algemeen rustiger wordt, is de werkdruk in de eerste lijn –thuiszorg en huisartsenzorg– nog onverminderd hoog. Volgens de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) hebben huisartsen het momenteel even druk als in de afgelopen twee jaar.

Een belangrijke reden hiervoor is het hoge ziekteverzuim. Halverwege februari bleek maar liefst 88 procent van de huisartsenpraktijken te maken te hebben met personeelsuitval. Gemiddeld zat per praktijk een kwart van het personeel ziek thuis. Een peiling van halverwege maart laat hetzelfde beeld zien. „Dat betekent dat je met drie kwart van de mensen hetzelfde werk moet verrichten”, verklaart een woordvoerster van de LHV. Met gevoel voor understatement: „En huisartsen hoefden zich al niet te vervelen.”

De werkdruk onder huisartsen is daarnaast hoog omdat ze nog steeds te maken hebben met coronapatiënten. Hoewel het aandeel covidzorg ten opzichte van de totale zorg afneemt, nuanceert de woordvoerster. „Daarin zien we wel een verschuiving. Maar dat neemt niet weg dat er nog uitgestelde zorg is, van mensen die voorheen de zorg meden.” Ook de griepepidemie zorgt voor de nodige patiënten die hulp behoeven.

Daarnaast verwacht de LHV grotere drukte door de komst van Oekraïense vluchtelingen. „Nu is het nog rustig, maar we denken zeker dat huisartsen het door deze toestroom de komende tijd drukker gaan krijgen.”

Flexibiliteit

Ook de thuiszorg heeft te maken met personeelsuitval. Het ziekteverzuim onder medewerkers van thuiszorgorganisatie Buurtzorg steeg afgelopen maand tot boven de 11 procent, zegt directeur Jos de Blok. Van de ongeveer 9500 medewerkers zaten er vorige week 1040 ziek thuis. Volgens De Blok is dat in de afgelopen twee jaar niet eerder voorgekomen.

Inmiddels neemt het verzuim sterk af en staat de teller op 920. „Ik verwacht dat de trend doorzet, omdat veel mensen nu omikron hebben gehad”, zegt De Blok.

De Buurtzorgbestuurder staat versteld van de veerkracht en flexibiliteit van zijn zorgteams. „Ze passen hun planning vrij makkelijk aan als er iemand uitvalt. Medewerkers vallen voor elkaar in. Soms springen teams bij als het binnen één team te veel wordt. De zorg gaat gewoon door. Cliënten merken daardoor nauwelijks wat van het ziekteverzuim.”

In de thuiszorg gelden nog de nodige hygiëneregels die het werk zwaarder maken. Zo dienen alle medewerkers een mondkapje te dragen. Onlangs zijn de adembenemende FFP2-kapjes vervangen door chirurgische mondkapjes. Thuiszorgmedewerkers die aan de slag gaan bij cliënten met corona, dienen bovendien plastic schorten en handschoenen te dragen. De Blok: „Wijkverpleegkundigen zijn dat inmiddels gewend. Maar vooral in de zomer is dat geen pretje, want dan zweten mensen veel. Het werk in de zorg is fysiek zwaar, dat wordt vaak onderschat.”