Het gedroomde journalistieke project van Dick Wittenberg is werkelijkheid geworden. Jaren liep hij rond met het voornemen een boek te schrijven over het leegruimen van de woning na het overlijden van de laatste ouder van een gezin. Via een begrafenisondernemer kwam hij in contact met de kinderen van Jo Overdijk. Dat maakt nieuwsgierig. Waar begint hij aan? Wat gaat hij tegenkomen? Hoe beïnvloedt zijn aanwezigheid het proces? Doet hij nuttige inzichten op?

Waarom is dit onderwerp zo zelden beschreven, vraagt de auteur zich af. Is het afhandelen van de nalatenschap te privé? Of schudt het overlijden van de laatste ouder de achterblijvers zo door elkaar dat ze moeilijk kunnen verwoorden wat er dan gebeurt? Dat laatste is de ervaring van Dick Wittenberg. Hij vermoedt dat hij deze schrijftaak wilde uitvoeren, juist omdat de periode na het overlijden van zijn eigen moeder uit zijn geheugen gewist lijkt.

De Brabantse Jo was negentig toen ze stierf. Haar oudste dochter inventariseerde de inboedel van het huis gewetensvol, om een eerlijke verdeling onder de in totaal acht broers en zussen mogelijk te maken. Daarbij werd duidelijk hoe verschillend die zelf zijn én hoe verschillend hun herinnering aan de overleden ouders is.

Portret van Nederland

Dick Wittenberg (1953) is een ervaren journalist. Hij mag heel dicht bij de kinderen van Jo Overdijk komen. Hij vertelt hoe het proces van het ontruimen van het ouderlijk huis en het verdelen van de inboedel verloopt. En hij legt verband met maatschappelijke ontwikkelingen in de tijd dat de overleden moeder geleefd heeft. Dat rechtvaardigt de ondertitel van het boek: ”Een portret van Nederland in één nalatenschap”. De toegenomen welvaart laat zich aflezen aan de bezittingen van Jo Overdijk. Eerst kwam de wasmachine, toen de zonnebank en ten slotte de relaxfauteuil.

Een vondst is de illustratie op de omslag. Die toont een openliggende kartonnen doos, ingericht als een ouderwetse woonkamer. Het boek is voorzien van sprekende foto’s van het leegstaande huis en van de spullen van Jo Overdijk. Ieder hoofdstuk begint met de titel op de rechterpagina. De tekst van het hoofdstuk begint vervolgens plompverloren links bovenaan op de volgende pagina; ik kon daar niet aan wennen.

Wittenberg hanteert de taal soepel. Spullen zijn volgens hem „een kapstok voor herinneringen” en ze „verbinden generaties over de dood.” De verwerking van de inboedel van Jo Overdijk spoort hem ook zelf aan tot actie. Hij vertelt over het opstellen van een euthanasieverklaring, het opruimen van zijn huis en het voeren van gesprekken met vrouw en kinderen. Mijns inziens had het boek nog aan zeggingskracht gewonnen met iets minder ruimte voor de particuliere beleving van een aantal familieleden.

Wie dit boek gaat lezen, moet er rekening mee houden dat de Brabantse Jo en haar familie andere normen hanteren dan, zeg, de gemiddelde RD-lezer. Wat kom je zoal tegen? Belastingontduiking, een plat woord voor ‘leuteren’, zonder omwegen praten over de dood en „een platske bove in de himmel”, moeders jarenlange verhouding met een getrouwde man, rooms-katholieke elementen als beelden en een gedachtenismis. Dat neemt niet weg dat lezers aan de hand van Jo’s verhaal kunnen nagaan wat zij zelf verzameld hebben en hoe ze willen dat hun nalatenschap eruitziet.

Ander beeld

Het overlijden van de laatste ouder zorgt ervoor dat je nu echt geen kind meer bent, en dat de relatie die je met je ouders hebt niet meer verandert. Wel kun je een ander beeld van hen krijgen als je je verdiept in hun nalatenschap. Sommige dingen had je misschien niet willen weten.

Wat houd je en waarom? Het ene kind kan alles gebruiken, het andere wil juist minder spullen. De een zal uit nostalgie een onooglijk voorwerp kiezen. De ander zoekt iets bruikbaars uit. Of er wordt gekozen voor iets kostbaars, misschien wel ter compensatie van gemiste liefde. In menige tot dan toe harmonieuze familie ontstaat onenigheid bij het verdelen van de ouderlijke inboedel.

Voor Jo Overdijk had alles waarde, vandaar die ruim 10.000 spullen. Doe je je nabestaanden daar een plezier mee? Door dit boek ga je met andere ogen naar je eigen inboedel kijken.

Boekgegevens

”Wat doen we met de spullen? Een portret van Nederland in één nalatenschap”, Dick Wittenberg; uitg. De Correspondent; 235 blz.; € 22,50