Wilbur Perlot is onderhandelingstrainer bij de Clingendael Academy, waar hij tegelijkertijd plaatsvervangend hoofd van is. Eerder steunde hij onderhandelaars bij het oplossen van conflicten in Somalië, Myanmar en Syrië. Woensdagavond stapt hij op het vliegtuig naar de Filipijnen voor de implementatie van een vredesakkoord tussen de regering in Manilla en de rebellen in het zuiden.

De Russische president Vladimir Poetin stelt onmogelijke eisen en toch wordt er onderhandeld. Hoe moeten we dat zien?

„We moeten ons eerst afvragen in hoeverre wat nu plaatsvindt daadwerkelijk onderhandelingen zijn. Bij Clingendael zien we onderhandelingen als een lang proces met diverse stappen en fasen (zie kader). Rusland en Oekraïne staan aan het begin daarvan. Dit zijn oriënterende gesprekken en daarbij kijken ze: wat zijn de eisen? Wat zit er achter die eisen? Kunnen we iets met die eisen? Waar liggen de rode lijnen? Als je die rode lijnen zeker weet, ga je kijken welke deal daarbij past. Pas dan kom je uit bij de echte onderhandelingen, die we in het Engels ”bargaining” noemen.”

Zo te horen is er nog een lange weg te gaan.

„Het is hoe dan ook een lange weg. Wat je nu direct wilt is een staakt-het-vuren. De partijen moeten daar eerst over onderhandelen. Het lastige is dat een staakt-het-vuren in verband staat met de eisen die worden gesteld. Als Rusland nu zegt dat er een staakt-het-vuren komt, dan kan het zijn dat de Oekraïners minder druk voelen om tot een akkoord te komen.”

Het Kremlin zou Kiev in handen willen hebben als drukmiddel. Willen de Russen eerst bepaalde steden of gebieden hebben veroverd voordat ze willen praten?

„Dat kan, maar het is moeilijk in te schatten. Bepaalde eisen van Moskou zijn onduidelijk, ze verschuiven steeds en ze zijn wat vaag geformuleerd. Als Kiev valt, kan het zijn dat de Oekraïense president Volodimir Zelenski bereid is tot een overgave, maar de boodschap vanuit Oekraïne is voorlopig: „Wij vechten door.”

Aan de andere kant kan Oekraïne eveneens druk uitoefenen. Dat gebeurt minder met wapens, maar door het opvoeren van druk richting het Westen en de manier waarop Zelenski zich presenteert in de media, in toespraken. De oorlog moet pijn doen voor Poetin en hij probeert door te dringen tot de Russische burger.”

We zien dat Poetin zich onbuigzaam opstelt. Tegelijkertijd spreken lagere onderhandelaars over vooruitgang. Hoe moeten we dat duiden?

„Het is goed om in de gaten te houden dat wat wij meekrijgen over de onderhandelingen door de partijen zelf wordt bepaald. Dus naar alle waarschijnlijkheid hebben de mensen die dit naar buiten brengen er belang bij om dit te roepen. Bijvoorbeeld om de onderhandelingen onder druk te zetten. Er wordt in ieder geval niet toevallig gedeeld. Tegelijk moeten we beseffen dat de Russische onderhandelaars zich voorzichtig optimistisch mogen uiten, maar het is Poetin die uiteindelijk de eindbeslissing neemt.

De uitlatingen van Poetin zijn moeilijk te verklaren. Je kunt ze vergelijken met die van Boris Johnson tijdens de brexitonderhandelingen. Als Johnson riep: „Ik geef niet op”, was de boodschap voor de Britse achterban: „Ik ben aan het strijden voor jullie.” Zo kun je de woorden van Poetin ook zien: „Ik stel me hard op voor jullie.” Het lastige is alleen dat Poetin niet zo afhankelijk is van die achterban. Waarom doet hij het dan? We weten het niet.

Poetin lijkt in ieder geval te geloven wat hij zegt. En dat maakt een onderhandelingsdeal sluiten moeilijk, omdat Poetin de regering van Oekraïne uitmaakt voor nazi’s en fascisten. Hoe sluit je dan een akkoord met diezelfde regering? Bij de totstandkoming van een deal moet er op een gegeven moment wederzijds respect zijn. Dat ontbreekt volgens mij.”

Bij besprekingen zie je dat regeringsleiders soms een klik met elkaar hebben. Dat lijkt niet aan de orde te zijn bij Poetin en Zelenski.

„Nee, maar zij hoeven misschien die klik samen niet te hebben, als het op een lager niveau op een gegeven moment maar wel gebeurt. En als het hogere niveau maar naar dat lagere niveau wil luisteren.

Mijn grootste zorg in het hele verhaal: hoeveel vertrouwen heb je in elkaar dat de besluitvorming daadwerkelijk wordt opgevolgd. Je kunt vertrouwen hebben in je collega-onderhandelaar. Maar als die eigenlijk geen macht heeft om wat hij afspreekt met je daadwerkelijk uit te voeren, dan spreek je met de verkeerde, ook al is het een aardige vent.”

U bedoelt: de onderhandelaars hebben een overeenstemming bereikt, maar Poetin en Zelenski gaan er uiteindelijk niet mee akkoord.

„Ja, maar ik vermoed dat het waarschijnlijk niet zover zal komen. Ik denk dat het eerder klapt. Kijk alleen maar naar de veiligheidsgaranties die Oekraïne wil hebben als het land neutraal wordt. Stel dat Oekraïne die van westerse landen krijgt, gaat Rusland daar dan mee akkoord? En als Rusland een nieuwe oorlog tegen Oekraïne begint als deze is afgelopen, zijn de westerse landen dan bereid er met soldaten en wapens in te stappen? Ze hebben immers de veiligheidsgaranties gegeven? En als ze ook nog eens lid van de NAVO zijn, wordt die er dan eveneens bij betrokken? Dat soort vragen moeten de partijen bij de onderhandelingen uitwerken.

Het gebeurt tegelijk onder een gigantische tijdsdruk, waarbij veel mensen onder verschrikkelijke omstandigheden leven of omkomen. Tegelijk moeten ze niet overhaast te werk gaan, want dan kunnen ze een fout maken en nog verder van huis zijn.”

Perlot tekent hierbij aan dat in de media alleen over de inhoud van de onderhandelingen wordt gespeculeerd. „Daarbij gaan ze voorbij aan het gedrag van de onderhandelaars en het proces. Deze twee punten bepalen samen met de inhoud wat er in een onderhandeling gebeurt. Over het gedrag van de onderhandelaars kunnen we niets zeggen, want dat zien we niet. Wat ik net over veiligheidsgaranties en neutraliteit zei, is inhoud. Ze komen bij het proces als er genoeg tijd is ingeruimd voor doorvragen: „Wat betekent neutraliteit voor mij en voor jou? En, wat voor garanties wil je?” En het hangt van gedrag af of de onderhandelaars hier echt antwoord op willen geven. Dat moet helder zijn, anders sluiten ze een deal met verschillende opvattingen over neutraliteit. Dat is niet houdbaar als het akkoord wordt geïmplementeerd.”

Dat wordt niet makkelijk.

„Het wordt helemaal niet makkelijk. Ze moeten eigenlijk alle twee toegeven dat ze het conflict niet kunnen winnen. Als ze dat toegeven, zijn ze misschien bereid om met elkaar te onderhandelen om tot een oplossing te komen. Maar dat zie ik ze allebei voorlopig niet doen.”

Als Poetin toegeeft dat hij niet kan winnen, geeft hij in feite zijn verlies toe.

„Ja, uiteindelijk gaat het er dan om hoe Poetin dat in zijn eigen land weet te verkopen. Voor mij is heel belangrijk om te zien hoe Poetin anders gaat communiceren in Rusland. Dat kan erop duiden dat er schot zit in de onderhandelingen.

Maar dat is, nogmaals, heel ver weg. Want zaken als herstelbetalingen moeten nog aan de orde komen. En, hoe zit het met een vorm van gerechtigheid?”