De meest recente bijlage Accent (RD 19-2) biedt aangrijpende foto’s van het stadje Atafona in Brazilië, dat langzaam de ene na de andere huizenrij in zee ziet verdwijnen. De begeleidende tekst noemt als oorzaken: zeespiegelstijging en klimaatverandering. Deze zaken ontken ik niet, maar de huidige zeespiegelstijging en klimaatverandering kunnen niet de oorzaken zijn van dergelijke ernstige kust­erosie. Hooguit verergeren ze een bestaand probleem.

Kusterosie

Na even zoeken op internet komt al snel de echte oorzaak aan het licht: menselijk ingrijpen in rivierlopen. De Paraibo do Sul-rivier, die bij Atafona in zee komt, voert nog maar een klein deel van het water af dat hij vroeger meenam. De rivier zet hierdoor veel minder zand en slib af in zee, waardoor zandbanken en stranden niet meer aangevuld worden. Kusterosie is hiervan het gevolg. Daarnaast is het vragen om problemen als je zo dicht bij zee huizen gaat bouwen. Kustlijnen zijn van nature dynamisch.

Waar zijn het water en het zand van de Paraibo do Sul gebleven? Die worden tegengehouden door verschillende dammen, die zijn aangelegd voor onder andere elektriciteitsopwekking, irrigatie en industrie. Dammen in rivieren betekenen een enorm diepe ingreep in het hele functioneren van een rivier, tot in zee toe. De Paraibo do Sul brengt tegenwoordig veel te weinig zand in zee, waardoor de kust niet langer beschermd wordt tegen erosie.

Verdreven

Kortom, niet de wereldwijde klimaatverandering maar lokaal menselijk ingrijpen in een rivier-
ecosysteem is de werkelijke oorzaak van de ernstige problemen in Atafona. En dat geldt helaas op veel meer plaatsen. Denk aan het oprukken van woestijnen waar vroeger uitgebreide vloedvlaktes waren, het verdwijnen van meren en binnenzeeën en het afkalven van vruchtbare delta’s. Alles veroorzaakt door het afdammen van rivieren die vroeger water, slib en zand naar die plekken brachten.

De gevolgen voor bewoners van die gebieden zijn ingrijpend. Wereldwijd worden vele miljoenen mensen door het afdammen van rivieren bedreigd in hun bestaansmogelijkheden of worden ze zelfs verdreven uit hun woonplaatsen.

Afleidingsmanoeuvre

Uit onkunde of omdat het politiek wel handig uitkomt, wordt regelmatig ten onrechte klimaatverandering als de grote boosdoener genoemd. Je kunt dan je ogen dichtdoen voor de echte oorzaken veel dichter bij huis. Dat is dus ook een reactie op klimaatverandering: deze gebruiken als afleidingsmanoeuvre, zodat we ‘vergeten’ te denken aan de heel concrete ingrepen waar wij mensen zelf verantwoordelijk voor zijn.

De auteur is predikant van de hervormde gemeente te Langbroek, met veel interesse voor ecologie en de daaraan verbonden vraagstukken.