PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) zijn chemische stoffen die niet afbreekbaar zijn en die het immuunsysteem van de mens kunnen aantasten. In het naburige Hulst maar ook in andere Zeeuwse gemeenten langs de zeearm zoals Reimerswaal en Kapelle, klinkt de roep om een grootschalig gezondheidsonderzoek onder de bevolking. Intussen dringt verontreinigd Westerscheldewater ook de zieltogende Hedwigepolder binnen.

In Zeeland gaan alle alarmbellen af. Het van oorsprong Amerikaanse chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht onder de rook van Antwerpen blijkt gigantisch veel PFAS in de Westerschelde te lozen. Inmiddels heeft de Belgische minister van Justitie de productie van de fabriek afgelopen oktober deels stilgelegd. Maar volgens oud-Statenlid Johan Robesin is dat bij lange na niet genoeg. „Langs de Schelde in België zitten tientallen chemische bedrijven die troep lozen in het water. Door alleen 3M aan te pakken, lossen we het probleem niet op”, is zijn overtuiging.

Poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) zijn chemische stoffen die in allerlei consumentenproducten zitten, van verpakkingsmateriaal en cosmetica tot meubels, anti-aanbakpannen en kleding. Als je te veel van de stof binnenkrijgt kan dat een beschadiging van je immuunsysteem veroorzaken, waardoor je vatbaarder bent voor allerlei infecties. Maar ook kunnen PFAS de hormoonbalans verstoren en kun je er kanker van krijgen. Ze kunnen ook schadelijk zijn voor ongeboren kinderen. PFAS zijn zeer moeilijk afbreekbaar en kunnen daardoor generaties lang in mens, dier en milieu achterblijven.

Torenhoog

De PFAS-problematiek in Zeeland kwam aan het licht na een onderzoek van een toxicoloog, Jacob de Boer. Hij is hoogleraar milieuchemie en toxicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Op verzoek van een actiegroep onderzocht De Boer het bloed van mensen die naast de fabriek van 3M in Zwijndrecht woonden. Er bleken torenhoge waardes aan PFAS in te zitten. De gehalten bleken vele malen boven de Europese grenswaarden te liggen.

De verontreiniging door 3M is een bedreiging voor veel Zeeuwen die aan de Westerschelde wonen. „Het Zeeuwse provinciebestuur had al lang bordjes met ”geen vis eten” en ”geen zeegroenten eten” langs de oevers moeten plaatsen”, vindt Robesin.

De Boer is het met hem eens. De hoogleraar adviseert Zeeuwen om even geen vis, schaal- en schelpdieren of zeegroenten, zoals zeekraal, uit in ieder geval het oostelijk deel van de zeearm te nuttigen. De Boer ziet „verschrikkelijk veel” PFAS, maar ook broomverbindingen en zware metalen in Westerscheldevis, uitgaande van de nieuwste normen op het gebied van voedselkwaliteit die het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft geformuleerd.

Dat zijn overigens normen die nog in de voorstelfase zitten en die het kabinet nog moet goedkeuren, maar ze zijn wel gebaseerd op Europese richtlijnen. De Boer: „Ik denk dat je gerust kunt zeggen dat de Westerschelde een van de meest vervuilde vaarwegen ter wereld is.” De overheid heeft volgens de hoogleraar chemiebedrijven die het niet zo nauw nemen met lozingsvoorschriften veel te lang de hand boven het hoofd gehouden uit vrees voor banenverlies. „Maar zonder overheidsdruk komen deze bedrijven niet in actie.”

Ondertussen dreigt met PFAS vervuild Westerscheldewater ook de Hertogin Hedwigepolder bij Antwerpen binnen te stromen als straks de zeedijk van deze polder is doorgestoken in het kader van de ontpoldering. Het afgraven van die zeedijk is op dit moment –midden in het stormseizoen– in volle gang. „De polder moest worden teruggegeven aan de zee omwille van natuurherstel”, zegt Johan Robesin. „Maar als hij straks is ondergelopen zal het water dezelfde kwaliteit hebben als dat van de Westerschelde, en dat is extreem verontreinigd.”

De Boer stelt zelfs dat de polder straks „niet een mooi recreatiegebied wordt zoals de bedoeling is, maar niets anders dan een uitbreiding van een vervuilde waterweg”. Robesin voegt eraan toe dat door indringing en kwel zelfs nú al via de zeedijk vervuild water de polder binnenstroomt, een proces dat nog versterkt wordt omdat bij het graven van geulen in het gebied een kleilaag is weggehaald. „Die klei vormde juist een buffer tegen indringing van zeewater uit de zeearm.”

Vanwege de PFAS-kwestie probeert de voormalige eigenaar van de Hedwigepolder, Géry De Cloedt, via de bestuursrechter af te dwingen dat de ontpolderingswerkzaamheden onmiddellijk worden stilgelegd.

De Zeeuwse Staten namen vrijdag een motie aan waarin wordt gevraagd de werkzaamheden in de polder uit te stellen in afwachting van nader onderzoek dat op dit moment wordt uitgevoerd door Wageningen Universiteit Research (WUR) en het RIVM. „Wij willen een pas op de plaats totdat alle onderzoeken klaar zijn en er een plan ligt om de PFAS-gehalten in de Westerschelde snel en drastisch terug te dringen”, zegt mede-indiener van de motie Joan van Burg. De SGP-fractievoorzitter wijst op het belang van de volksgezondheid. „Het liefst hadden we helemaal geen ontpoldering, het blijft natuurlijk een dramadossier”, zegt hij. „Maar als Provinciale Staten kunnen we het niet tegenhouden, wij gaan er niet over. Met deze motie dragen we GS op in gesprek te gaan met de minister.”

De onderzoeken van WUR en RIVM richten zich onder meer op vis, schaal- en schelpdieren en zeegroenten die mensen voor eigen gebruik uit de Westerschelde halen. Als blijkt dat die te veel PFAS bevatten en er niet langer in de zeearm mag worden gevist, wordt dat een probleem voor de enkele tientallen beroepsvissers die nog in de Westerschelde hun boterham verdienen met de vangst van garnalen, tong, paling en kokkels, zegt Kees van Beveren, voorzitter van de Producentenorganisatie Delta Zuid van de Nederlandse Vissersbond. „Hoe worden die vissers dan schadeloos gesteld of bij wie kunnen ze aankloppen?”, vraagt Van Beveren zich af. „Dat wordt erg ingewikkeld, want de verontreiniging is een grensoverschrijdend probleem en je krijgt dan dus te maken met twee verschillende landen: België en Nederland.”

Gezondheidsonderzoek

De gemeenteraad van Hulst nam afgelopen december een raadsvoorstel aan waarin de Zeeuwse GGD werd opgeroepen een grootschalig vrijwillig gezondheidsonderzoek uit te voeren onder inwoners van alle gemeenten langs de Westerschelde: Hulst, Terneuzen, Sluis, Reimerswaal, Borsele, Kapelle, Vlissingen en Veere. Het voorstel werd overgenomen door andere gemeenten. Maar tijdens een vergadering van een Hulster raadscommissie afgelopen maandag liet de GGD weten eerst de uitslag van het onderzoek van WUR en RIVM te willen afwachten. Die zijn pas in de zomer helemaal afgerond.

Robesin heeft intussen aangifte gedaan bij zowel de Nederlandse als de Belgische politie vanwege de verontreiniging in de Westerschelde. Er is volgens hem sprake van een ernstig milieudelict. Het Parket in Antwerpen is naar aanleiding daarvan een onderzoek gestart.

Het voormalige Statenlid houdt niet alleen de betrokken Zeeuwse overheden, maar ook de handhavende instanties in Zeeland en België verantwoordelijk. „De gemeente Hulst, waar de Hedwigepolder onder valt, had de werkzaamheden in de polder stil kunnen leggen”, zegt hij. „Pal voor de zeedijk van de polder ligt de verontreiniging zo’n tweehonderd maal boven de toegestane waarden. Maar de druk vanuit Vlaanderen om het werk verder te zetten is enorm. Zeeland loopt gewoon aan het handje van de zuiderburen.”

Zwemmen

Dinsdag werd bekend dat Rijkswaterstaat op verzoek van het Zeeuwse provinciebestuur gaat onderzoeken of er in verband met de PFAS-crisis deze zomer nog wel kan worden gezwommen in de Westerschelde. Het onderzoek wordt uitgevoerd bij de stranden van Perkpolder, Baarland en Vlissingen. Rijkswaterstaat zegt met deze metingen voorspellingen te kunnen doen over de waterkwaliteit op alle zwemlocaties langs de zeearm, zodat we straks definitief weten of een frisse duik in de Westerschelde nog veilig en verantwoord is.