Naar aanleiding van het artikel ”Gepest kind” (RD 4-2) kruip ik in de pen om op de oorzaak van het probleem van pesten in te gaan. Dat kinderen elkaar pesten, komt doordat ze opgevoed worden in een wereld waarin pesten onder volwassenen geoorloofd lijkt te zijn. Zo zelfs, dat het kan voorkomen dat er getolereerd gepest wordt in gezinnen, in lerarenkamers, in kerkenraden, in christelijke gemeenten, op de werkvloer en zelfs door leerkrachten in de klas.

Het probleem is mijns inziens hierin gelegen dat we ten diepste niet op de hoogte blijken te zijn van wat het woord pesten als containerbegrip inhoudt. Ik licht er in dit artikel maar een enkel element uit.

Etiket

Pesten heeft betrekking op iets wat in de verbale of non-verbale communicatie in een groep(je) structureel, dus herhaaldelijk of voortdurend plaatsvindt. Zowel door degene die pest als ook zeker door degene die het pesten in de groep tolereert. Pesten begint of voltrekt zich wanneer men iemand kleineert. Elke kleinerende opmerking, elke kleinerende blik en elk kleinerend gebaar, wanneer die in de groep structureel plaatsvinden, verdienen het etiket ”pesten”.

Degene die kleinerende opmerkingen of kleinerende gebaren of blikken te verduren krijgt, voelt zich gepest. Omdat hij of zij zich daardoor niet voelt gewaardeerd, maar juist gekleineerd. Niet alleen door degene die hem of haar pest, maar des te meer door degenen die erbij zijn en het kleineren tolereren. Buiten de groep is er altijd wel iemand die naar de gepeste toe gaat om hem of haar zijn steun te bewijzen, maar dit is des te pijnlijker voor degene die gepest wordt. Waarom? Omdat degene die je dat onder vier ogen komt vertellen niet het lef heeft om in de groep (in het openbaar) het kleinerende gedrag te duiden en de pester of pesters terecht te wijzen.

Stuurmanskunst

Kortom, grote mensen hebben dit pestgedrag mogelijk allang in hun grote mensenwereld getolereerd, omdat men ten diepste niet voldoende beseft wat pesten nu precies inhoudt. Pas als wij als voorgangers (ook ik), ouders, leerkrachten, jeugdleiders, collega’s enzovoort beseffen dat ook wij wel eens anderen kleineren, zullen we dit serieus nemen. Als we het gedrag vervolgens direct, en in het openbaar, benoemen, drukken we het de kop in. Zo voorkomen we dat dit incidentele kleinerende gedrag verwordt tot structureel pesten. Dat lijkt mij de beste stuurmanskunst in de omgang met elkaar.

Bouwvakker

Ik noem ter concretisering een voorbeeld van een jonge bouwvakker in de bouwkeet. Hij had enorm last van jeugdpuisten op zijn gezicht. Wanneer hij in de keet bad voor zijn eten, kreeg hij regelmatig te horen: „Bidt je nu al weer dat je puisten weggaan?” En iedereen zweeg…

Volgens mij hoeft niemand, oud of jong, snel bang te zijn om als pester zomaar in het openbaar van iemand uit de groep, vanwege zijn of haar pestgedrag, een berisping te krijgen. Helaas. We houden in groepsverband gemakkelijk onze mond. Zwijgen we wanneer we spreken moeten, dan worden we, door het pestgedrag van de ander te tolereren, zelf ook een pester voor onze gepeste naaste. Dat maakt het voor de betrokkene alleen nog maar pijnlijker.

Zesde gebod

Het diepste probleem hierbij is dat we dan Gods Wet (zesde gebod, Zondag 40, Heidelbergse Catechismus) willens en wetens overtreden. Ik denk hierbij aan het spreken van de Heere in Leviticus 19:17: „Gij zult uw broeder (zuster inbegrepen) in uw hart niet haten (door van hem of haar weg te kijken, wanneer hij of zij gekleineerd wordt); gij zult uw naaste (de pester) naarstiglijk (in het openbaar) berispen en zult de zonde in hem niet verdragen.”

De auteur is predikant in de hervormde gemeente Wouterswoude.