Het denken vanuit deelbelangen bepaalt ook de samenstelling van de Tweede Kamer, of die van een gemeenteraad. Burgers vormen een nieuwe partij rond een thema dat hen in het bijzonder raakt. Nu is dat altijd al wel enigszins het geval geweest. Zo hadden we ooit een echte Boerenpartij. Maar de laatste jaren doet dat verschijnsel zich sterker voor. Dat heeft alles te maken met het einde van de grote verhalen. Mensen hebben minder een omvattende levensbeschouwing ter beschikking waarbinnen zij deelbelangen afwegen.

Toch zijn er ook wel ontwikkelingen waarbij deelbelangen beter ten opzichte van een groter belang afgewogen worden. ”Brede welvaart” is een manier om verder te kijken dan enkel economische groei, te meten in termen van het bruto binnenlands product (bbp). Ik ben opgegroeid met de tweedeling welvaart en welzijn. Welvaart had dan vooral te maken met economische groei. Welzijn vormde daarop een aanvulling, de kers op de taart. Dat ging dan over het welbevinden van de mens, zijn psychische toestand, maar uiteindelijk ook wel zijn geestelijk welbevinden.

Lange tijd rekende de overheid alleen met het bbp, om daarmee vast te stellen hoe het er met het land voor stond. Maar dat getal zei niets over de gezondheid van mensen, over de vraag of ze blij waren met hun werk en over de toestand van hun leefomgeving. Dus eigenlijk was en is dat een veel te smalle maatstaf. Het ging, om de oudere termen nog eens te gebruiken, alleen maar over 
welvaart, maar niet over welzijn. De welvaart, zo bleek, kon zelfs het welzijn gaan bedreigen.

Er kwam verandering in. Sinds 2017 maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op verzoek van het kabinet de zogenaamde Monitor Brede Welvaart. De Tweede Kamer had hierom gevraagd. Het CBS rapporteert nu niet alleen over de stand van de economie, maar doet dat in samenhang met een rapportage over de stand van milieu, gezondheid, onderwijs, arbeid, veiligheid, vertrouwen en ongelijkheid. Het CBS kijkt niet alleen hoe het er nu voor staat, maar zelfs hoe het er in de toekomst uit zal zien en hoe het er elders, ver weg, voor staat.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat deze visie al heel lang in Nederland voorhanden was. De Sociaal-Economische Raad (SER) wilde in 1976 het begrip welvaart al verbreden door te kijken naar de impact van economische groei op het milieu, het gebruik van grondstoffen en energie en de gevolgen voor ontwikkelingslanden. De raad heeft dit sindsdien in allerlei adviezen consequent herhaald. Eigenlijk wel bijzonder. Je kunt verwachten dat in de SER de werkgevers vooral de nadruk leggen op economische groei en de werknemers op arbeidsomstandigheden en een gelijke verdeling van de welvaart. Dat beide groepen, in gezamenlijkheid, oog hadden voor de effecten op het milieu, is opmerkelijk.

Het is van belang om naar de samenleving te kijken vanuit verschillende perspectieven of deelbelangen en tegelijk de samenhang daartussen helder in het vizier te houden. Die deelbelangen zijn dan een economisch, ecologisch en sociaal belang. Maar ze raken elkaar, bijvoorbeeld als economische groei ten koste gaat van het milieu, of wanneer milieumaatregelen onbetaalbaar worden voor een bepaalde groep mensen.

Welke betekenis de deelbelangen ten opzichte van elkaar hebben, is uiteindelijk een politieke afweging. Iets soortgelijks zie je bij de vaststelling van coronamaatregelen. Alle belangen moeten op tafel komen. Het OMT kijkt naar maatregelen vanuit het perspectief van de volksgezondheid. Anderen kijken ernaar vanuit het perspectief van de ondernemers. Weer anderen rapporteren over de psychische gevolgen van maatregelen of beschrijven de gevolgen voor het onderwijs. Het is aan de politiek om de belangen te wegen en een keuze te maken. Om zo niet een deelbelang, maar de gehele samenleving te dienen.

De auteur publiceert over levensbeschouwing in relatie tot duurzaamheid.