Een lange rij van eindeloze debatten is gevoerd om het te bezweren. Toen dat niet lukte zijn er dikke rapporten geschreven om het er voorgoed onder te krijgen. En toen zelfs dat niet hielp, besloten de machthebbers in arren moede het via een kunstgreep voor jaren te verbannen. Een gerenommeerd instituut kreeg de opdracht te onderzoeken of er wel reden was om aan zijn bestaan te geloven.

Dat instituut levert aanstaande woensdag, na vijfeneenhalf jaar onderzoek, zijn rapport af. In een bijeenkomst in de Rolzaal (achter de Ridderzaal) mag de directeur van het instituut enkele duizenden pagina’s tekst aan het kabinet overhandigen. Dat kabinet zal vervolgens gaan beraadslagen om een officiële reactie op de inhoud te formuleren. Zal zijn bestaan ondubbelzinnig worden aangetoond? Of zal de conclusie zijn dat het niet meer was dan de hersenschim van enige onwelwillende politici uit de oppositiebankjes, of van een enkele machthebber met een slecht geweten?

Het spook van Srebrenica. Kan de politiek het de komende week voorgoed uitbannen door uit het NIOD-rapport te concluderen dat de val van de enclave in juli 1995 -waarbij 7000 moslims onder het toeziend oog van Nederlandse VN-militairen werden afgevoerd en vermoord- een verhaal is van onmacht en onschuld? Dat de val vooral het gevolg is geweest van een gebrekkig mandaat en van onwelwillendheid van ’de internationale gemeenschap’ om Dutchbat op het beslissende moment via luchtsteun te hulp te schieten?

Of zal het spook levensgroot opdoemen en politieke reputaties breken, en vele betrokkenen voor de rest van hun leven met een ongemakkelijk schuldgevoel opzadelen vanwege hun medeverantwoordelijkheid voor de grootste massaslachting in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog? Dat zal gebeuren wanneer vast komt te staan dat kabinet en Kamer wat al te graag mee wilden doen aan deze VN-vredesoperatie en de waarschuwingen van militairen om redenen van politieke opportuniteit in de wind hebben geslagen. Dat zal het geval zijn wanneer het NIOD-rapport aantoont dat het in de bunker onder het ministerie van Defensie, waar toenmalig minister Voorhoeve dag en nacht bivakkeerde, vooral een chaos is geweest, waar bewindslieden paniekerig fout op fout stapelden. Om nog maar te zwijgen van het optreden van generaal Nicolai, ’onze’ man op het VN-kwartier in Sarajevo, die op het beslissende moment naliet te doen wat van hem mocht worden verwacht. Om maar helemaal te zwijgen van overste Karremans, de bevelhebber van Dutchbat, die door de Bosnisch-Servische generaal Mladic werd ingepakt, en samen met zijn mannen vooral uitzag naar het vergetelheid schenkende biertje op een feestje in Zagreb. Om het maar niet te hebben over het feit dat genoemde Nicolai bekend heeft dat Dutchbat meewerkte aan de deportatie van de moslimmannen omdat „deelname aan etnische zuivering beter is dan toekijken bij etnische moorden.”

Hoezeer ’Srebrenica’ een open zenuw in de Nederlandse politiek is, werd woensdag duidelijk tijdens het wekelijkse vragenuurtje, toen GroenLinks-leider Rosenmöller en zijn linkse broeder Marijnissen premier Kok aan de tand voelden over uitspraken van minister Pronk. Pronk, die zichzelf graag etaleert als het linkse geweten van de natie, heeft vorige week in een interview gezegd dat de politiek heeft „gefaald.” Ook de Nederlandse politiek, ook hijzelf.

Die uitspraak roept de herinnering op aan een gezegde van Bolkestein: „Jan, je was een leuk boek, maar we hebben het uit.” Kok was danig verlegen met de uitlatingen van Pronk. Niet dat hij hem hard afviel. Hij noemde het „ongelukkig” dat Pronk op zo’n ontijdig moment een politiek oordeel had geveld over een situatie waarover het NIOD-rapport volgende week pas het volle licht laat schijnen. En toen Marijnissen het oordeel van Pronk over „hét falen van dé politiek” herhaalde, ontstak de toorn van Kok over zo veel gemakzucht.

De actie van Pronk is staatsrechtelijk onaanvaardbaar. De raad van ministers vormt een eenheid en is gebonden aan de standpunten die deze raad heeft ingenomen. Eén lid van het kabinet kan zich niet openlijk distantiëren van wat in de raad is besloten, zonder daaraan persoonlijke consequenties te verbinden (lees: op te stappen). Pronk heeft een abonnement op dit soort manoeuvres: in november nam hij nog afstand van de bombardementen op Afghanistan. Het is het gedrag van iemand die verslaafd is aan het pluche maar toch schone handen wenst te houden. En het is nog vreemder dat in sommige kringen -waar ’bevlogenheid’ op zich al als belangrijk geldt, zonder naar de bron en de richting van die eigenschap te vragen- sympathie bestaat voor deze man met zijn dubbele moraal. De Graaf (D66) heeft zich van de week terecht afgevraagd waarom Pronk niet gewoon is afgetreden als hij vindt dat hij als politicus op zo’n belangrijk moment heeft gefaald.

De kwestie-Pronk kan helemaal netelig worden wanneer het kabinet uit het NIOD-rapport niet concludeert dat ’de’ politiek heeft gefaald. Dan ligt de verdeeldheid binnen het kabinet op straat en kan de heer Pronk uitzien naar een pittige confrontatie met de Kamer. Een debat over het rapport zal er zeker nog moeten komen, al is het maar om duidelijkheid te krijgen over de vraag of onze volksvertegenwoordiging de kwestie Srebrenica nu als afgehandeld beschouwt of dat de resultaten van het onderzoek onrustbarend genoeg zijn om er via een parlementaire enquête een vervolg aan te geven.