Toch kan ik heel gefascineerd zijn door de vogelwereld. Zo stond ik vorige week samen met mijn vrouw te kijken naar een indrukwekkende spreeuwenzwerm. Een grote wolk met duizenden vogels die de meest intrigerende vormen aanneemt. De beestjes zwieren, ze duiken, ze deinen, werkelijk een lust voor het oog. En het onwerkelijkste is nog dat er geen dirigent of aanvoerder lijkt te zijn die de richting aangeeft. Al die vogels vormen één gemeenschap. Zwiert de ene vogel naar links dan zwieren de andere mee. Duikt er een omlaag, dan volgen de andere ogenblikkelijk. Duizenden beesten, maar geen botsing te zien.

Ik heb me laten vertellen dat spreeuwen in deze formaties kunnen vliegen doordat iedere vogel de vijf tot zeven andere vogels vlak naast hem nauwlettend in de gaten houdt. Ze reageren zeer nauwkeurig op hun buurvogels, zodat ze niet botsen en elkaar continu op een vloeiende manier volgen. De spreeuwen in het midden kijken niet naar wie er voorop vliegt, of wat er aan de randen van de zwerm, tientallen meters verderop, gebeurt. Maar ze zijn des te oplettender in hun nabije omgeving. Zo’n prachtige spreeuwenzwerm beweegt niet door regie, regels of protocollen, maar ontstaat door de optelsom van het gedrag van al die individuele vogels.

Wat zien we een ander beeld als we naar onze eigen mensenmaatschappij kijken. Het lijkt wel alsof in ons parlement iedereen met iedereen botst. En de extremen in de wereld worden steeds groter. Deze week kwam het bericht dat tijdens de coronapandemie het vermogen van de tien rijkste mannen ter wereld is verdubbeld, terwijl er op hetzelfde moment wereldwijd toenemende armoede wordt gesignaleerd. Tientallen landen hebben te weinig middelen om vaccins of geneesmiddelen voor hun bevolking te kopen, terwijl aan de andere kant topindustriëlen tientallen miljoenen aan patentrechten en bonussen incasseren. De gasprijzen rijzen de pan uit en brengen gezinnen in de schulden, terwijl de macht van oligarchen alleen maar toeneemt. Miljoenen in deze maatschappij zijn eenzaam of op de vlucht, terwijl celebrity’s zwelgen in de aandacht van miljoenen volgers op sociale media. Voor- en tegenstanders van coronamaatregelen raken elkaar helemaal kwijt en botsen al demonstrerend in de straten. Het lijkt wel of er helemaal geen sprake meer is van onderlinge samenhang, afstemming of verbondenheid. En dat terwijl we als maatschappij bol staan van de regie, de regels en de protocollen.

De Spreukendichter houdt ons voor dat we belangrijke lessen uit de dierenwereld kunnen trekken. Spreeuwen lijken misschien wel een beetje op sprinkhanen. Die hebben ook geen aanvoerder of leider, maar ze trekken samen op en staan samen sterk (Spr. 30:27). Het zijn maar kleine beestjes, maar „wijs, en met wijsheid voorzien.”

Kennelijk ontbreekt het ons in onze maatschappij vaak aan die wijsheid. Wijsheid om rekening te houden met de mensen in onze naaste omgeving. Om te luisteren en mee te bewegen met de behoeften van de ander. Wanneer we te veel wachten en wijzen op wat anderen zouden moeten doen, verliezen we het zicht op onze eigen rol en verantwoordelijkheid. Omzien naar elkaar en daarin ijverig zijn als de mieren. Er is iets wat we als mensen van deze dieren kunnen leren. Wellicht het beginsel van wijsheid? (Ps. 111:10)

De auteur is hoogleraar kinderlongziekten.