Zonder wet- en regelgeving kan een samenleving niet functioneren. Dan geldt het recht van de sterkste en wordt het binnen de kortste keren een grote chaos. Al heel lang geleden hebben we met elkaar afgesproken dat we dat niet willen. We willen een samenleving zijn waarin de overheid langs democratische route bepaalt welke regels waar gelden. Dat houdt de samenleving leefbaar en op grond daarvan verhouden wij ons ook tot elkaar. We rijden niet door rood, want dat is gevaarlijk voor de andere weggebruikers. We stelen geen spullen van anderen, gewoon omdat ze van iemand anders zijn. We gooien geen afval op straat en laten hondendrollen niet liggen, omdat dat vies is. Voor deze en voor nog veel en veel meer zaken zijn wetten en regels geschreven, „om het met elkaar leuk te houden.”

Geen boodschap aan

De overgrote meerderheid is het hier hartgrondig mee eens – gelukkig maar. Helaas zijn er ook lieden die hier geen boodschap aan hebben – zij vinden het best dat er regels zijn, alleen gelden die niet voor hen. En dan komt het aan op handhaving. Via de handhaving proberen we de democratische rechtsstaat alsnog overeind te houden. Noem het een noodzakelijk kwaad, maar noodzakelijk is het. Want anders vervallen we alsnog in voormelde grote chaos.

Capaciteit

En over die handhaving gaat dit betoog. Niet omdat handhaven nou zo leuk is. Ik heb liever dat we ons met elkaar gewoon houden aan de afspraken. Niet meer en niet minder.

Als wethouder met ”integrale handhaving” in mijn portefeuille heb ik wekelijks te maken met het handhaven van de regels, zoals die in Harderwijk gelden: de landelijke én de lokale wetgeving. En dan valt als eerste op dat er altijd meer overtredingen worden begaan dan er aan ambtelijke capaciteit beschikbaar is om te handhaven. Daarom heb ik ook het ”thematisch handhaven” ingevoerd: op bepaalde tijden gaan we aan bepaalde thema’s extra aandacht schenken. Dit laat onverlet dat alles, altijd en overal handhaven onmogelijk is.

En dat maakt dus ‘als vanzelf’ dat lieden die het niet zo nauw nemen met de wet- en regelgeving een kansberekening gaan maken. Hoe groot is de kans dat ik word gepakt? Ze weten: die is klein. Hiermee komen we dus in een neerwaartse spiraal terecht als het gaat om de leefbaarheid.

Op de plank

En áls een overtreder dan een keer gepakt wordt, dan nog is de kans dat diegene ook daadwerkelijk bestraft wordt heel klein. Een voorbeeld, laatst in het nieuws: advocaat heeft namens zijn cliënt aangifte gedaan en daarbij alles aangeleverd (getuigenverklaringen, beelden, adressen et cetera). ”Kat in het bakkie”-zaak, zou je zeggen. Omdat hij al langere tijd niets heeft gehoord, heeft de advocaat even contact opgenomen met de politie. De reactie luidt dat ze er nog niet aan toe waren gekomen… Bij de politie liggen duizenden zaken op de plank waar niet aan toe wordt gekomen. Een groot aantal van deze zaken blijft daar en wordt na verloop van tijd ‘afgeboekt’.

En áls er dan aan toe wordt gekomen, komt de zaak bij het OM. En raad eens: ook daar liggen duizenden zaken op de plank. Vanwege capaciteitsproblemen worden ook daar keuzes gemaakt en dat leidt in een groot aantal zaken tot een zogenoemd sepot. Oftewel: die zaak wordt niet verder in behandeling genomen. De dader komt ermee weg.

Frontlinie

En áls er dan daadwerkelijk tot vervolging wordt overgegaan, is er bij de rechtbank sprake van”te veel werk voor te weinig mensen”. Meer dan eens heb ik in de laatste alinea van een vonnis gelezen dat de straf wordt verlaagd „omdat de procedure zo lang heeft geduurd.” Dat kan niet waar zijn! Alsof de overtreding of het misdrijf daarmee minder erg is. Begrijp me goed: ik heb diep respect voor alle mensen die zich dagelijks om de orde te handhaven. Je zult nu maar buitengewoon opsporingsambtenaar of politieagent zijn. Zij staan in de frontlinie en krijgen alle bagger over zich heen. Zij proberen nog te voorkomen dat voornoemde chaos ontstaat. Maar het is ”too little, too late”.

Mentaliteitskwestie

Er moet dringend iets gebeuren, en dat kan alleen maar in Den Haag. Daar wordt de wetgeving gemaakt, daar worden beleidskeuzes gemaakt als het gaat om justitie en veiligheid en daar is de mogelijkheid om de hiervoor genoemde neerwaartse spiraal te beëindigen. Hierbij de dringende oproep daartoe!

In de tussentijd doe ik mijn best om het in Harderwijk leuk te houden – en daar heb ik alle inwoners bij nodig. Het is gewoon een mentaliteitskwestie. „Wat gij niet wilt dat u geschiedt…” – zo moeilijk is het niet.

De auteur is wethouder Integrale Handhaving in Harderwijk.