Gezond voedsel is langzamerhand het nieuwe medicijn aan het worden. In mijn jeugd at ik vrijwel alle groenten uit onze moestuin. Inmiddels eten we vrijwel alle groenten uit de supermarkt. Daarmee verleren we als huidige en toekomstige generaties hoe groenten groeien, hoe ze gezaaid moeten worden. Terwijl tuinieren een mooie, rustgevende manier is van gezonde ontspanning waarbij je leert hoe de bodem bewerkt moet worden, water opgevangen enzovoort. En dat trekken aan die plantjes echt niet helpt om ze sneller te laten groeien.

Mijn vader leerde mij hoe ik moest schoffelen. Bij mij eerste poging bleek dat ik in mijn schoffeldrift niet alleen het onkruid had verwijderd, maar dat ook alle jonge sla- en snijbietplantjes het onderspit hadden gedolven. Je raakte letterlijk de grond aan, woelde erin, had als het ware contact met de aarde, leerde tegelijkertijd de verschillende groentesoorten kennen. Nu worden er op de basisschool projecten opgetuigd om kinderen te leren hoe groente wordt geteeld.

Maar er ontstaan nieuwe manieren om mensen weer het lokale voedselaanbod te leren eten. Zo is er de slowfoodbeweging, die zich afzet tegen de fastfoodmanier van industriële productie. Ze wil de culturele of traditionele keuken behouden en daarmee ook het oorspronkelijk gebruik van gewassen, zaden en dieren en landbouwgebruiken van een regio. Iedereen heeft recht op goed voedsel dat duurzaam geproduceerd is tegen een eerlijke prijs. Het organisatieprincipe is om mensen uit de hele voedselketen samen te brengen: boeren, tuinders, koks, vissers, wetenschappers, ondernemers en consumenten.

Lokaal eten wordt ook gestimuleerd door de afzet van voedselproducten via zogeheten korte ketens, dat wil zeggen rechtstreeks van het agrarisch bedrijf aan de consument of via één tussenschakel. Meer dan 7200 boerenbedrijven in Nederland verkopen zo voor ruim 1,4 miljard euro aan lokale producten, concludeerde de Monitor Korte Ketens van Wageningen University vorig jaar. Vaak in 
de vorm van een boerderijwinkel, een 
groentepakket direct bij de boer vandaan 
of een boerenmarkt. Lokaal geproduceerd en afgehaald of direct aan huis geleverd.

Een ander initiatief is dat van herenboeren. Een herenboerderij is een duurzaam opererend, kleinschalig, coöperatief gemengd bedrijf van ongeveer 20 hectare. Herenboeren uit de buurt eten met de seizoenen mee, van grond die ze langjarig pachten en waarop hun boer zo duurzaam mogelijk het voedsel produceert dat ze willen eten, met aandacht voor bodemkwaliteit, natuur- en landschapsontwikkeling. Op de ledenvergadering beslissen de leden mee over de veehouderij, het jaarlijkse teeltplan en de activiteiten.

Deze beweging past binnen wat tegenwoordig ”permacultuur” heet – een samengesteld begrip van de Engelse woorden ”permanent” en ”agriculture” en later verbreed tot ”permanente cultuur”. Het is in de jaren 70 aan de universiteit van Tasmanië (Australië) bedacht om een oplossing te vinden voor een groot aantal problemen, zoals verwoestijning en bodemerosie, die de industriële monocultuurproductielandbouw met zich meebrengt. De veerkracht van een natuurlijk ecosysteem wordt zo ontworpen volgens drie ethische principes voor voedselvoorziening: zorg voor de aarde, zorg voor de mens en het verbruik van grond- en hulpstoffen moet binnen de grenzen van onze planeet blijven.

Wie op internet zoekt naar permacultuur en moestuin vindt een groot aanbod aan cursussen, video’s en andere adviezen. En jawel hoor, ook een video ”Leren schoffelen”, als vorm van natuurlijke onkruidbestrijding, geheel volgens het Nederlandse gezegde: „Wie zijn eigen tuintje wiedt, ziet het onkruid van een ander niet.” Ook kun je ”plant-opa’s” vinden, die op primaire scholen als vrijwilliger de kinderen leren schoffelen, spitten, zaaien, opbinden, mesten en oogsten en proeven van de producten. Jong geleerd, is oud gedaan, en zoals Cicero eens opmerkte: „Als je een tuin en een bibliotheek hebt, heb je alles wat je nodig hebt.”

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.