Aangifte vanwege schrappen naam Bersiap bij Rijksmuseum
De tentoonstelling in het Amsterdamse Rijksmuseum over de onafhankelijkheidsoorlog in Nederlands-Indië is nog niet begonnen of het eerste conflict is er al. De Indonesische gastcurator krijgt een aangifte aan zijn broek omdat hij de term Bersiap niet wil gebruiken.
„Ik word hier fysiek onpasselijk van”, verklaarde voorzitter Hans Moll van de Federatie Indische Nederlanders (FIN) dinsdag toen gastcurator Bonnie Triyana de knuppel in het hoenderhok wierp. In een opiniestuk in NRC kondigde Triyana aan de term Bersiap niet te willen hanteren voor de gewelddadige periode in Nederlands-Indië na de Japanse capitulatie in 1945. Opgehitste Indonesiërs –vooral veel jongeren– maakten toen gebruik van het machtsvacuüm voordat Britse en later Nederlandse militairen arriveerden om de orde te herstellen. De pemuda’s, zoals de jongeren werden genoemd, gebruikten extreem geweld tegen Europeanen, Indische Nederlanders en Chinezen, maar ook tegen Molukkers en andere Indonesiërs die verdacht werden van collaboratie met het koloniaal bestuur. De slachtpartijen kostten tienduizenden mensen het leven.
De strijdkreet ”bersiap!” staat voor ”wees paraat.” Triyana vindt dat de term een „sterk racistische lading” heeft gekregen doordat Nederlanders deze gebruiken voor „primitieve, ongeciviliseerde Indonesiërs als daders van de gewelddadigheden.” Dat is volgens hem „niet geheel vrij van rassenhaat.” Het gaat volgens de gastcurator voorbij aan de dieperliggende oorzaak van de ongeregeldheden: „De wortel van het probleem ligt in het onrecht dat het kolonialisme creëerde en dat een structuur vormde van een op racisme gebaseerde hiërarchische samenleving die de exploitatie van de kolonie omhult.”
Gedram
De Federatie Indische Nederlanders (FIN) doet aangifte tegen deze „krankzinnige en stuitende vorm van Bersiap-ontkenning” en noemt Triyana’s uitspraak „een nieuw dieptepunt in het toch al vijandige klimaat rondom de geschiedenis van voormalig Nederlands-Indië.”
Ook politici reageerden ontstemd. „Geschiedschrijvers zijn tegenwoordig niet bezig met beschrijven van geschiedenis, maar het herschrijven ervan”, stelde Tweede Kamerlid Eppink (JA21). Volgens zijn collega Bosma (PVV) is het „weer een bewijs dat onze musea in handen zijn van extreem-links”. „Overal vechten linkse museumbobo’s tegen onze geschiedenis. Tegen de VOC, tegen de Gouden Eeuw, tegen Zwarte Piet, tegen Michiel de Ruyter. Wanneer houdt het gedram op?” vroeg Bosma zich af, en hij twitterde: „Rijksmuseum = genocideontkenners.”
Blij met excuses
De strijd in de archipel in de jaren 1945-1949 wordt in de expositie vanuit tal van invalshoeken belicht. Het Amsterdamse museum heeft daarvoor nauw samengewerkt met de collega’s in Jakarta, onder wie Triyana, die hoofdredacteur is van de website Historia.ID.
Met zijn opiniestuk zorgde de Indonesische curator zelf voor een flinke slagschaduw over de persconferentie die het Rijksmuseum dinsdag gaf over de tentoonstelling. Het museum liet schilderijen zien en conservatoren uitleg geven, maar de aandacht ging toch vooral uit naar de stelling die Triyana pal vóór de persconferentie betrokken had. De gastcurator gaf zelf via de livestream slechts heel korte reacties.
„We erkennen het geweld en het lijden in deze periode”, beklemtoonde museumwoordvoerder Harm Stevens. „We plaatsen dit geweld in een context. Daarvoor gebruiken we ooggetuigenverslagen.”
Het Rijksmuseum zegt zich niet te richten op schuld of schaamte, maar de complexiteit te willen laten zien. Daarbij maakt het de aantekening dat er tussen goed en slecht veel nuanceringen mogelijk zijn.
Kleurloos is het museum intussen allerminst als directeur Taco Dibbits tijdens de persconferentie met nadruk zegt dat het „zeer belangrijk” is „dat de Nederlandse koning en daarmee de Nederlandse staat eindelijk hun verontschuldigingen hebben aangeboden voor deze wreedheden” van Nederlandse militairen in Indië.
Onderzoek
De tentoonstelling in Amsterdam gaat op 11 februari van start, maar dat heeft volgens het Rijksmuseum helemaal niets te maken met de presentatie op 17 februari van de resultaten van onderzoek naar het geweld tijdens de dekolonisatieoorlog. Het plan voor de expositie ontstond al eerder, „compleet onafhankelijk” van de overheidsopdracht tot onderzoek naar wat er zich kort na de Tweede Wereldoorlog in het eilandenrijk afspeelde.
De expositie in Amsterdam is tot 5 juni te bezichtigen. Volgend jaar moet hij in Jakarta te zien zijn.
