De directe aanleiding tot deze studie is het vertekende beeld van Jozef dat in de loop van de tijd is ontstaan en in de adventsperiode en rondom kerstdagen in preken, kinderbijbelverhalen, vertellingen en meditaties wordt uitgedragen. Van den Berg wil met deze studie dit vertekende beeld corrigeren, dit boekje is „een poging tot eerherstel van Jozef.” En dat is een goed en nobel streven.

Het vertekende beeld van Jozef is niet vandaag of gisteren ontstaan, maar kan tot de Vroege Kerk herleid worden, zo laat Van den Berg aan de hand van een paar voorbeelden zien. Door gebrek aan kennis over de cultuur en tijd van de eerste eeuw na Christus heeft de Reformatie de verkeerde beeldvorming rondom Jozef helaas niet bijgesteld.

In zijn boekje geeft Van den Berg vooral uit de recente Nederlandse literatuur tal van voorbeelden van deze beeldvorming. Op drie manieren probeert hij Jozef in ere te herstellen: via een hernieuwde exegese van de Schriftplaatsen waarin Jozef voorkomt of van die passages die vanouds aan hem gerelateerd worden. Verder via het verdisconteren van nieuwe kennis over deze tijdsperiode in de exegese. Ten slotte via woordstudies van een aantal nieuwtestamentische begrippen. Zo poogt hij Jozef te ontdoen van het kleed dat de traditie over zijn schouders gedrapeerd heeft.

Opslagruimte

De lezer maakt kennis met een sobere, oprechte en eenvoudige man die God vreest. Verschillende van die opmerkingen en conclusies van Van den Berg zijn helder en geslaagd. Om een paar voorbeelden te noemen: zo verbleven Jozef en Maria al geruime tijd in Bethlehem voordat Maria Gods Zoon baarde, zijn uitleg over de kribbe en zijn typering van de plek waar de Zaligmaker geboren werd: niet in een stal of een gastenkamer, maar in de opslagruimte van een woning. Zijn gedachte dat deze ruimte met een beroep op Efeze 4:9 als grot kan worden geïdentificeerd en om die reden naar alle waarschijnlijkheid de Geboortegrot in Bethlehem is geweest, overtuigt niet. In elk geval is de les die Van den Berg zijn lezers wil leren duidelijk: romantiseer het Kerstevangelie niet, maar heb eerbied voor de Schrift alsook voor Jozefs integriteit.

Deze praktijk van fantasie, romantiek en nostalgie treft Van den Berg ook vandaag de dag veel aan, bijvoorbeeld in kinderbijbelverhalen. Ook hoort hij regelmatig in preken opmerkingen of vertellingen langskomen die op pure fantasie berusten. Voor hem is deze praktijk de aanleiding geweest om dit boekje te schrijven.

Kinderbijbelverhalen

De eerste categorie –kinderbijbelverhalen– verrast niet. Veel van de voorbeelden die Van den Berg aanhaalt, komen uit de kinderbijbels van Van de Hulst, Kuijt e.a., boeken die nog steeds ongewijzigd worden herdrukt, terwijl de kennis van de cultuur van oud-Israël in de afgelopen eeuw enorm is verbreed en vergroot.

De tweede categorie –preken– verbaast wel. Hoe kan het dat voorgangers aan het begin van de 21e eeuw fantasieverhalen in hun preken verwerken die in commentaren niet staan? Hopelijk is het effect van dit boekje dat predikanten, kerkelijk werkers en onderwijzers vanaf nu verantwoorde informatie raadplegen, zodat niemand meer aanleiding ziet om een soortgelijk boekje te schrijven.

Boekgegevens

Jozef. Zoon van David. Eerherstel voor de gezegende onder de mannen”, T. van den Berg; uitg. Buijten & Schipperheijn Motief; 96 blz.; € 12,50. Op de website kerstgeschiedenis.nl heeft de auteur informatie geplaatst over „allerlei aspecten van het kerstverhaal, vanaf Zacharias tot en met Jozefs terugkeer naar Nazareth.”

Zie ook Van den Bergs eerste publicatie, De kerstgeschiedenis. Romantiek & realiteit.