Onderhandelen met premier Rutte, dat wilde ChristenUnie-fractievoorzitter Segers niet meer, zo stelde hij dit voorjaar. Toch gebeurde het en het had ook nog resultaat.

Segers: „Het is gewoon een zakelijke politieke samenwerking. Daarbij moet je elkaar kunnen vertrouwen. Dat is gaandeweg ook gebleken. VVD, D66, CDA en ChristenUnie zijn vier partijen die zich verantwoordelijk voelen voor het landsbestuur. Veel partijen zijn niet bereid om samen te werken.”

Er werd opvallend weinig gelekt tijdens de onderhandelingen. Hoe kwam dat?

Schouten: „We hebben gezegd dat we de onderhandelingen binnenskamers wilden houden. Dat is bevorderlijk voor de besprekingen. We merkten bij de vorige formatie dat lekken de onderhandelingen onder druk zetten.” En met een glimlach richting Gert-Jan: „Er is wel eens een stuk in de trein blijven liggen, maar voor de rest is het netjes gegaan.”

Segers: „Er was ook een gevoel van urgentie. We leven in een bijzonder spannende tijd. De verhoudingen in de samenleving zijn breekbaar. En in de politiek merk je dat er destructieve krachten zijn die dingen uiteen willen rijten. Onze democratie kan echt stuk. En we voelden met de andere onderhandelaars dat we na ruim een half jaar van politieke onmacht moesten laten zien wat we als Nederlanders altijd konden, namelijk ondanks onze verschillen om tafel komen om samen te werken.”

Wat zijn belangrijkste winstpunten voor de ChristenUnie?

Segers: „Op tal van onderwerpen konden we betere afspraken maken dan vier jaar geleden. De verhuurdersheffing verdwijnt zodat corporaties meer sociale huurwoningen kunnen bouwen, het wettelijk minimumloon gaat omhoog, de koppeling tussen lonen en uitkeringen komt terug. Verder is er meer oog voor mensen die zich aan de rafelranden van de samenleving bevinden, zoals mensen met schulden, daklozen, slachtoffers van mensenhandel en prostituees die willen stoppen. Ook de basisbeurs voor studenten keert terug. Ik denk ook aan meer kringlooplandbouw en de zorg voor de schepping.”

Schouten: „Er komt meer barmhartigheid.”

Vanwaar die ommezwaai?

Segers: „Er heerst in toenemende mate een ander klimaat in politiek en maatschappij. Eerder was het: Succes is een keuze van jezelf. Er is steeds meer het besef –ook door de toeslagenaffaire denk ik– dat het leven niet maakbaar is. En dat mensen soms ongewild in de problemen kunnen komen.”

Schouten: „Let in dit verband op de titel van het coalitieakkoord: ”Omzien naar elkaar, vooruitzien naar de toekomst.””

Segers: „En wat ook belangrijk is, de komende kabinetsperiode gaan we niet morrelen aan de onderwijsvrijheid. Er zijn krachten werkzaam die deze vrijheid willen insnoeren. Daarom moeten we aan de buitenwereld laten zien hoe waardevol bijzonder onderwijs is. Voor de lange termijn ben ik niet zonder zorg.”

De onderwijsinspectie krijgt wel meer bevoegdheden om onderwijsmethodes te toetsen op antidemocratische en antirechtstatelijke elementen. Zo krijgt de overheid steeds meer controlemogelijkheden.

Segers: „Dat gaat inderdaad over antidemocratische en antirechtstatelijke onderwijsmethodes en bijvoorbeeld over het importeren van onvrijheid uit andere landen. We verdedigen de vrijheid, juist door duidelijk te maken dat je die ook niet mag misbruiken.”

Schouten: „Dat we dat overeind konden houden is in de huidige tijd geen vanzelfsprekendheid. Velen zien de betekenis van veel christelijke waarden, die enkele tientallen jaren geleden vanzelfsprekend waren en breed gedragen werden in de samenleving, helaas niet meer in. Mensen begrijpen ook niet meer waarom we iets vinden en waar dat uit voorkomt. Dat is het krachtenveld waar we mee te maken hebben.”

Bij welke punten moesten jullie even slikken?

Schouten: „Het coalitieakkoord is niet ons verkiezingsprogramma. Hoe je het ook wendt of keert, de ChristenUnie is een minderheid met vijf zetels.”

Segers: „Ik heb niet één specifiek ding dat we moeten slikken. Ik leg voor mezelf twee toetsstenen aan. De eerste is: moeten we onszelf straks bij bepaalde stemmingen geweld aan doen? En: hebben we de situatie in het land beter kunnen maken? Ik denk dat hetgeen nu voorligt die toetsen kan doorstaan.”

Geldt dat bijvoorbeeld ook voor de voltooidlevenwet? In de formatie hebt u kans om dingen tegen te houden.

Segers: „Ik heb altijd gezegd dat ik niet verantwoordelijk wil zijn voor de invoering van deze wet. Dat is nog steeds zo. De ChristenUnie zal niet in het kabinet zitten dat een voltooidlevenwet invoert. Tegelijk is de vraag waar deze wet mee is gediend. Het nu spreken van een machtswoord kan een averechts effect hebben. Dat zagen we jaren geleden bij de gewetensbezwaarde trouwambtenaar. Die wilden we beschermen, maar het gevolg was dat hij verdween. Dat werkte als een boemerang. Als het gaat om de voltooidlevenwet, gaat er een wissel om als we die zouden invoeren. Daar ben ik van overtuigd en als het op stemming aankomt, stem ik met overtuiging tegen. Maar ik denk dat het juist goed kan zijn het maatschappelijke en politieke debat hierover te voeren. Er bestaat heel breed in de samenleving bezwaar tegen deze wet van D66.”

Het nieuwe kabinet moet gaan werken aan een nieuwe bestuurscultuur. Welke garanties hebt u dat dat gaat lukken?

Segers: „Geen enkele. Maar we doen wel stappen voorwaarts. We laten het namelijk niet alleen bij mooie woorden. Er komt meer geld voor de uitvoeringsorganisaties en het toezicht. We versterken de positie van de ombudsman en andere waakhonden. We krijgen een uitvoeringsprogramma voor een overheid met loketten die benaderbaar en toegankelijk is. We gaan wetten een jaar na invoering evalueren. Dat zijn dure lessen uit de toeslagenaffaire waar het kabinet werk van gaat maken. Het is geen garantie dat de overheid altijd recht zal doen aan de burger, maar de kans is wel groter.”

De coalitie wil dat er meer afstand komt tussen Kamer en kabinet. Hoe gaat dat gebeuren?

Segers: „Het maandagmorgenoverleg waar de fractievoorzitters met de top van het kabinet overlegden, gaat verdwijnen. Daar werden binnenbrandjes geblust, maar daar vloeiden de verschillende verantwoordelijkheden wel door elkaar. Dat willen we niet meer op die manier. Daarvoor komen er waarschijnlijk wel meer meningsverschillen boven water. Maar dat biedt de Kamer wel de gelegenheid om invloed uit te oefenen.”

Schouten: „Ministers zullen ook met hun wetten en voorstellen naar oppositiepartijen gaan om te kijken of ze kunnen komen tot meer draagvlak. Dat heb ik de afgelopen periode ook al gedaan, bijvoorbeeld bij de voorstellen om de stikstofuitstoot terug te dringen.”

In het coalitieakkoord vliegen de miljarden over de toonbank…

Schouten: „Voor de stikstof- en klimaatproblematiek wordt 60 miljard uitgetrokken. Dat zijn eenmalige uitgaven voor de overgang naar een duurzame leefomgeving. Dat is dus geen geld dat jaar na jaar wordt uitgeven. We willen een omslag in de landbouw waar we de portemonnee voor trekken en ook burgers de helpende hand bieden bij de verduurzaming van hun bestaan. We willen gebiedsgerichte aanpakken. Als de ene boer wil stoppen, kan zijn buurman wellicht het bedrijf voortzetten op een minder intensieve manier en daar toch een goede boterham verdienen. We willen boeren helpen om toekomstgericht en milieubewust hun bedrijven te runnen. We willen niet tegenover agrariërs staan, maar naast hen.”