In het RD van 13 september werd verslag gedaan van boeiend onderzoek naar hersenactiviteit. De kop van het artikel luidde: ”Ons brein is gemaakt om te dwalen”. Wij kunnen onze gedachten erbij houden, maar diezelfde gedachten kunnen ons ook op sleeptouw nemen. Dat hoeft geen probleem te zijn, wanneer we de woorden van het gezang letterlijk nemen: „Op bergen en in dalen en overal is God! Waar wij ook immer dwalen of toeven, daar is God! Waar mijn gedachten zweven, of stijgen daar is God! Omlaag en hoog verheven, ja, overal is God!”.

Myrthe Faber is als breinonderzoeker nieuwsgierig naar wat er gebeurt tijdens het lezen. Op welk moment dwalen gedachten af? Hebben die gedachten iets te maken met wat je op dat moment aan het lezen bent? In het artikel lezen we niets over kerkgangers, terwijl de kerk bij uitstek een plaats is waar gedachten weg kunnen dwalen. In het gebed dat voorafgaat aan Schriftlezing en preek kun je een voorganger zomaar horen bidden: „Neem onze gedachten gevangen, opdat zij niet overal heenvliegen, wanneer U met Uw Woord tot ons spreekt.” Jezus vertelde de gelijkenis over de zaaier die eropuit gaat om te zaaien (Matt. 13) en legt die vervolgens uit: een mens kan het Woord horen, maar het wordt verstikt door de zorgen van deze wereld en de verleiding van de rijkdom. Dit zijn twee aspecten van het leven waarbij je gedachten zomaar weg kunnen dwalen, hoe indringend er ook gepreekt wordt. We zouden de breinonderzoekers kunnen attenderen op afdwalende gedachten onder kerkgangers. Op welke momenten dwalen gedachten af? Welke factoren spelen daarbij een rol?

Dat gedachten uitgerekend onder de verkondiging van Gods Woord weg kunnen zweven, is niet van vandaag of gisteren. In zijn boek ”De praktijk der godzaligheid” heeft Gisbertus Voetius halverwege de zeventiende eeuw een hoofdstuk opgenomen over de preek (hoofdstuk 10, vertaling De Niet). Voetius was een kenner van zijn eigen hart en wist ook al dat gedachten kunnen dwalen. Hoe dienen wij volgens hem te luisteren? Wij moeten met aandacht luisteren. Wij moeten alle opkomende en afleidende gedachten verjagen. Zijn antwoord is dus klip-en-klaar: afdwalen is verkeerd en moet krachtig bestreden worden. Een andere theoloog, John Owen, schenkt in ”De aard, de kracht, de bedrieglijkheid en de overmacht van overblijfsels van de inwonende zonde in de gelovigen” eveneens aandacht aan gedachten die wegzweven terwijl er gepreekt wordt. Owen legt de verantwoordelijkheid voor afdwalende gedachten en zondige verlangens niet onmiddellijk en uitsluitend bij de duivel. Evenals John Bunyan is hij van mening dat de boze een bondgenoot en een spion heeft in ons hart. Dat is de zonde die in ons woont, en daarvoor houdt de Heere ons persoonlijk verantwoordelijk.

Hoe kun je je gedachten erbij houden? Het moderne antwoord luidt: probeer eens sketchnoting. Je gedachten vastleggen met behulp van illustraties. Zo blijf je bij de woorden die je hoort. Voetius heeft me verrast. „Heeft het zin om al luisterende af en toe ter ondersteuning van het geheugen enkele aantekeningen te maken op een lei of een stuk papier?” Zijn antwoord is zonder meer positief en hij reageert verontwaardigd op degenen die dit zouden willen verbieden. „Wanneer mensen met een bijzonder groot verstand en een groot geheugen, die hun leven lang niets anders doen dan studeren, wel gebruikmaken van boekjes waarin zij belangrijke punten, problemen en dagboekaantekeningen maken, en opschrijven wat zij gezien, gehoord of overdacht hebben, zouden dan gewone mensen op zondag niet van dit hulpmiddel gebruik mogen maken, als dat nodig is?” Zelfs heeft hij een antwoord paraat op de vraag hoe het zit met slechte preken die eigenlijk aan de vergetelheid prijsgegeven zouden moeten worden, terwijl er aantekeningen van gemaakt zijn…

En als de gedachten toch een keer afdwalen? Dan mogen we hopen dat ook onze afdwalende gedachten uiteindelijk dienstbaar zijn aan de verborgen omgang met God – „Beproef mij en ken mijn gedachten” (Psalm 139:24).

De auteur is bijzonder hoogleraar geschiedenis gereformeerd protestantisme vanwege de Gereformeerde Bond aan de PThU in Amsterdam en predikant van de hervormde wijkgemeente Grote Kerk in Hilversum. Weerwoord gaat in op vragen die in deze tijd op christenen afkomen.