De auteurs hebben er serieus werk van gemaakt. Dat waren ze ook wel aan hun stand verplicht. Het gaat hier om twee emeritus hoogleraren in de geschiedenis, Jan Bank en Doeko Bosscher. Ze hebben een goed leesbaar boek met een schat aan informatie op de markt gebracht. Een omvangrijke lijst met noten en literatuurverwijzingen (60 pag.) completeert het geheel.

Hoe kwamen ze aan 25 eilanden? Ook hier geldt dat je op verschillende manieren kunt tellen. Je hebt in elk geval de Waddeneilanden. Dat zijn nog echt eilanden. Dan zijn er voormalige Zuiderzee-eilanden als Urk, Wieringen en Marken. Inmiddels eiland af maar nog herkenbaar.

Uiteraard komen ook de Zeeuwse eilanden en Goeree-Overflakkee in beeld. Betrekkelijk grote eilanden met een bepaald voorzieningenniveau. Voorheen inderdaad door zeearmen gescheiden van het vasteland, maar sinds het Deltaplan door dammen, tunnels en bruggen daarmee verbonden. Walcheren en Zuid-Beveland waren eigenlijk al eiland af toen anderhalve eeuw geleden twee dammen werden aangelegd voor de spoorverbinding.

Ten slotte zijn er de eilanden ten zuiden van Rotterdam: Rozenburg, Voorne-Putten, IJsselmonde, de Hoeksche Waard en het eiland van Dordrecht. Die waren vanouds door rivieren gescheiden van de buitenwereld. Inmiddels is in die regio een menigte aan bruggen en tunnels aangelegd. Bovendien heeft op verschillende eilanden een forse verstedelijking plaatsgehad of domineren daar tegenwoordig de havens en industrieterreinen. Wie in Rotterdam-Zuid of in Spijkenisse woont heeft niet het idee dat hij een eilandbewoner is. De metro stopt daar bij wijze van spreken voor de deur.

Kunstmatig eiland

Maar niet alles wat omringd is door water hebben de auteurs meegenomen. Door het graven van de Bergsche Maas rond 1900 werd ook het Land van Altena een eiland. Maar op zo’n kunstmatig eiland ontbrak volgens Bank en Bosscher het eilandgevoel.

Wat hebben of hadden die eilanden gemeenschappelijk? Soms, maar niet overal, een betrokkenheid op de visserij. In Urk is die gebleven, tegen alle voorspellingen van deskundigen in. Op de Waddeneilanden en bepaalde eilanden in het Deltagebied is sinds jaar en dag het toerisme van groot belang. Soms trokken eilandbewoners weg bij gebrek aan economische perspectieven. In de regio Rotterdam was er juist een massale toestroom van elders.

In godsdienstig opzicht zijn al die eilanden vanouds protestants, met hier en daar wat katholieke enclaves of minderheden. De rooms-katholieken woonden in Nederland toch meer aan de landzijde. Dat wil nog niet zeggen dat die protestantse eilandbevolking ook altijd orthodox was. Dat gold zeker niet voor de Waddeneilanden. In de voormalige Zuiderzee stond het gereformeerde Urk tegenover het weinig kerkelijke Wieringen. Van Voorne-Putten gold: een eiland zonder Heiland. Maar de Zeeuwse eilanden maken met Flakkee en de Hoeksche Waard onmiskenbaar deel uit van de Biblebelt.

Over elk eiland weten de auteurs een heleboel te vertellen. Door welke stormvloeden ze bedreigd werden en hoe ze dat soms ternauwernood overleefden. Wat er allemaal in de oorlogsjaren gebeurde. En nog veel meer.

Dordrecht was in de Tachtigjarige Oorlog een belangrijke stad. Willem van Oranje vierde er in 1575 zijn huwelijksfeest met Charlotte de Bourbon. Op verzoek van de Dordtse kerkenraad werd er niet gedanst.

De pastoor van Hellevoet, die later als een van de Gorcumse martelaren heilig verklaard zou worden, hield zich bepaald niet aan het celibaat. Hij had een „jonkwijf met drie kinderen.” Op Wieringen was na de Eerste Wereldoorlog de Duitse kroonprins Wilhelm geïnterneerd. Die stond daar bekend om zijn seksuele escapades.

In de meidagen van 1940 werd kolonel Mussert, de commandant van Dordrecht, door een van zijn eigen mensen doodgeschoten. Men vond dat hij de verdediging in het honderd had laten lopen en vertrouwde hem niet omdat hij een broer was van NSB-leider Anton Mussert. Van de Waddeneilanden werd na de oorlog wel gezegd dat de bevolking het nogal goed met de Duitsers had kunnen vinden.

Niet gereformeerd

Sint Philipsland geldt nu als een gereformeerd bolwerk. In de 17e eeuw stond daar echter dominee Pontiaan van Hattem. Die werd na veel kerkelijke procedures en inmenging van de overheid afgezet wegens onrechtzinnigheid. Hij leerde dat Christus de mensheid van de dood heeft vrijgekocht en dat er daarom voor schuldgevoel en zondebesef geen aanleiding was. Dat is inderdaad niet gereformeerd.

De gemeente Vlieland was een eeuw geleden zo arm dat de burgemeester zijn salaris niet uitbetaald kreeg. Bovendien wilde de kolenboer geen kolen leveren voor de verwarming van het gemeentehuis omdat men geen geld had om hem te betalen. Dat waren nog eens barre tijden!

Omringd door water. De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden, Jan Bank en Doeko Bosscher; uitg. Prometheus; 922 blz.; € 45,-