Hendriksma schreef in 2017 een ‘biografie’ van de Rijn. Hij volgde de rivier vanaf de bron bij de Zwitserse Gotthardpas tot de monding bij de Noordzee. Onderweg verzamelde hij allerlei interessante verhalen die hij hoorde van streekbewoners.

Hetzelfde concept paste hij toe op de Noordzeekust, al volgde hij die niet van zuid naar noord of omgekeerd. De verhalen in ”Aan zee” zijn chronologisch geordend.

Hendriksma spreekt van een „late liefde” als het gaat over de Hollandse kust. Tot ver in de negentiende eeuw gold het strand voor de Nederlanders als een onheilsplek, waar het gevaar van stormvloed en overstroming altijd sluimerde. „Nergens wordt zo hartstochtelijk gebeden, nergens zitten de kerken zo vol”, constateert de schrijver. In België, Frankrijk en Engeland werd veel eerder dan bij ons de kust als oord van ontspanning ontdekt en ingericht.

De eerste verhalen die Hendriksma optekent gaan dan ook over „de wraak van het water”, bijvoorbeeld over het Zeeuwse Saeftinghe dat eeuwen geleden door de zee werd verzwolgen, of over het dorp West-Vlieland dat tegenwoordig bedolven ligt onder vele vadems water en zand, meer dan een kilometer uit de huidige kust. In dit laatste dorp deed ds. Herman Vorster in 1715 intrede in de net vernieuwde Vlielandse kerk, die eerder door een geweldige storm was getroffen. De predikant, die was geboren in Amsterdam, nam twee familieportretten mee naar het eenzame eiland – ze waren geschilderd door een zekere Rembrandt.

Allerlei andere verhalen passeren de revue. In de zeventiende eeuw bedacht Constantijn Huygens het ambitieuze en gedurfde plan om die „swaren ende moordaerdigen Scheveninger wegh” die Den Haag met Scheveningen verbond, te vervangen door een beklinkerde zeestraat van allure, omzoomd met bomen. Hierdoor zou Den Haag een echte stad aan zee worden en internationaal in aanzien stijgen. Bovendien zou de Scheveningse vis zo gemakkelijker naar de stad kunnen worden vervoerd.

Heilzaam zeewater

In de negentiende eeuw lokte de zeearts Anthonij Moll de elite naar de Scheveningse kust met de vermeende heilzame werking van het zeewater als aas. Het is vermakelijk om te lezen hoe Moll zelf vanaf het badhuis in Scheveningen per discrete koets het zilte water in wordt gereden en een zeebad neemt.

Als de zee eenmaal ten prooi valt aan het massatoerisme doen zich allerlei spanningen voor. Projectontwikkelaars grijpen hun kansen, de leefbaarheid in de kustdorpen staat onder druk, de natuur lijdt. En dan is er nog de dreigende zeespiegelstijging, die de cirkel rond maakt. In Katwijk is de kustversterking op ingenieuze wijze gecombineerd met een parkeergarage.

Een bepaalde eenzijdigheid zit er in het hoofdstuk over Middelburg. Hendriksma hanteert hier kritiekloos de these van de socioloog Max Weber over de vermeende calvinistische oorsprong van het kapitalisme. In Middelburg was het niet de strijd tegen het water die verbond, maar de geur van geld, aldus de schrijver. Hoe het werd verdiend, was „bijzaak”. Vervolgens gaat Hendriksma in op de slavenhandel, die de stad geen windeieren legde. De felle kritiek van de vooraanstaande Middelburgse predikant Bernardus Smytegelt op slavernij blijft onvermeld.

Jammer ook dat de schrijver niet altijd respectvol omgaat met godsdienstige aspecten. Af en toe is de toon op dit punt ronduit badinerend, bijvoorbeeld als het gaat om de verdrinkingsdood van Leen Potappel – die overigens ten onrechte wordt aangeduid als predikant. Ook het taalgebruik laat soms te wensen over. Dit doet afbreuk aan de waarde van het boek, dat een inzichtgevende kijk geeft op het leven langs de Hollandse kust.

Boekgegevens

Aan zee, Martin Hendriksma; uitg. De Geus; 356 blz.; € 23,50