De teleurstellende verkiezingsuitslag is de resultante van een reeks missers. De commissie somt op: interne strijd om het leiderschap, onwaardige omgangsvormen, onderling wantrouwen, een belabberde campagne en gebrek aan duidelijkheid over de inhoud van het politiek program. Er is maar een conclusie te trekken: Dit moest wel fout aflopen.

Een persoon of orgaan binnen de partij als schuldige aanwijzen doet de commissie niet. Velen hebben hun bijdrage geleverd aan de afbraak van het CDA-bastion. En als er excuses moeten worden gemaakt, dan is er een rij personen die dat moet doen.

Zonder meer kan gesteld worden dat het de partij ontbrak aan leiderschap. Het partijbestuur heeft dat met zijn aftreden ook erkend. Het heeft te lang een vacuüm laten bestaan na het vertrek van Buma. Het was verantwoordelijk voor het rommelig verloop bij de lijsttrekkersverkiezingen.

Het nam ook onvoldoende de regie bij het samenstellen van de lijst. De commissie-Spies constateert dat het partijbestuur bij het opstellen van de lijst er te veel op lette of de regionale spreiding voldoende was gewaarborgd. Dat ging ten koste van de kwaliteit.

Toch blijft de vraag hangen of het rapport, net zoals bij de slepende formatiebesprekingen, niet te veel over de poppetjes en hun (wan)gedrag gaat en te weinig over de inhoud. Zeker, een conclusie is dat het CDA-programma te vlak en onvoldoende herkenbaar was op christendemocratische waarden. Maar dat wordt maar beperkt uitgewerkt. Het gaat vooral over de rol van Hoekstra, De Jonge en Omtzigt.

Spies heeft een scherpe analyse gegeven. Maar ze besteedt maar beperkt aandacht de therapie. En die is nu juist belangrijk, wil het CDA ooit weer een factor van betekenis worden.

Het eerste verkiezingsprogramma van het CDA droeg als titel ”Niet bij brood alleen”. Ook al vonden sommige orthodoxe protestanten de inhoud te vlak; met dat motto werd wel aangegeven dat het in het leven om meer moet gaan dan om geld en goed.

Die aandacht voor hogere waarden stempelde toen het profiel van de partij. De vraag kan worden gesteld of daarop vandaag de dag de focus nog wel voldoende is gericht. Juist tijdens de coronapandemie lijken mensen meer dan voorheen vatbaar voor de gedachte dat er meer in het leven is dan zorg voor materiële welvaart. De sleutel voor het herstel van het CDA zou weleens hernieuwde, grotere aandacht voor de christelijke waarden kunnen zijn. Het is immers ook niet geheel toevallig dat de laatste grote electorale opleving van het CDA plaatsvond onder het leiderschap van Balkenende, een man die veel nadruk legde op normen en waarden en op ”Fatsoen moet je doen”.