De samenleving vergrijst. In 2003 telde Nederland ruim 2 miljoen vijftigers, ruim een kwart meer dan tien jaar geleden. Deze trend zet zich de komende jaren voort. Decennialang wist de naoorlogse generatie te profiteren van gunstige economische ontwikkelingen, waardestijging van vastgoed en een groeiend spaar- of beleggingsvermogen.

De komende decennia zal een omvangrijke kapitaalsoverdracht plaatsvinden aan een volgende generatie. Dit maakt hen tot een interessante doelgroep voor zowel notariskantoren als banken. Maar ook fondswervende instellingen hebben baat bij duidelijke voorlichting over de mogelijkheid van fiscaal gunstig schenken. Nalatenschappen vormen vaak de belangrijkste bron van inkomsten voor goede doelen. KWF Kankerbestrijding spant de kroon met een jaarlijkse opbrengst uit nalatenschappen van zo’n 30 miljoen euro.

De werkgroep Levenszaken goed geregeld, een dertigtal notariskantoren, Delta Lloyd Bank en de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) sloegen recentelijk de handen ineen en lanceerden woensdagmiddag in Amsterdam het multimediale platform Erfenis.nl. Door middel van een gelijknamige website en een boek proberen de initiatiefnemers aandacht te vragen voor nalatenschapsplanning. Het platform moet vraag en aanbod op dit terrein bijeenbrengen.

Nadenken over de toekomstige bestemming van het vermogen blijkt dikwijls geen overbodige luxe. Zonder duidelijke wilsbeschikking is de fiscus maar al te vaak spekkoper en strijkt deze aanzienlijke bedragen op. Ook zadelen overledenen hun nabestaanden soms onbedoeld op met fiscaaljuridisch regelwerk en alle emotionele gevolgen van dien. Ook na het in 2003 ingevoerde nieuwe erfrecht, dat de positie van de langstlevende echtgenoot ten opzichte van andere erfgenamen heeft versterkt, kan nadenken over een testament nuttig zijn.

De Nijmeegse notaris en hoogleraar notarieel en privaatrecht aan de plaatselijke universiteit prof. mr. M. J. A. van Mourik verbaast zich er de laatste jaren steeds meer over dat nalatenschapsplanning zich meestal afspeelt in de wereld van rijken en juristen. „Erfrecht lijkt te zijn verworden tot een speeltje voor juristen die ingewikkelde polemieken in bladen schrijven, die zij vervolgens alleen zelf lezen.”

Daarom wil Van Mourik, mede-initiatiefnemer van Erfenis.nl, het notarieel recht graag dicht bij de gewone man brengen. Daarom schreef hij in het verleden een aantal boeken. Zijn laatste werk heet ”Erfenis.nl”, en dient als de belangrijkste informatiebron voor de gelijknamige website.

Het doel van nalatenschapsplanning is in zijn ogen vermogen „fiscaal gunstig en zonder al te veel kleerscheuren bij een volgende generatie” te krijgen. Het draait hierbij volgens Van Mourik overigens niet alleen om het ontlopen van successierechten. „Ook emotionele afwegingen spelen vaak een enorme rol.”

Het nut van nalatenschapsplanning komt volgens de Nijmeegse hoogleraar sneller om de hoek kijken dan mensen vaak denken. „Het omslagpunt ligt bij een vermogen rond de 100.000 euro. Daar hoef je niet heel rijk voor te zijn. Door de waardestijgingen van onroerend goed bezitten heel wat Nederlanders een dergelijke overwaarde op hun huis.”

De onwetendheid van burgers over wettelijke haken en ogen is volgens Van Mourik groot. „Regelmatig hoor je dat ouders hun kinderen een geldbedrag willen schenken voor de financiering van een huis. Dat is fiscaal gezien het domste wat je kunt doen. Je kind mist renteaftrek en kan in problemen komen door de nieuwe bijleenregeling. Je moet het ze dan ook altijd lenen. Dat je vervolgens de rente niet opeist, is een ander verhaal.”

De wetgeving biedt volgens Van Mourik legio mogelijkheden om slim om te gaan met het schenkingsrecht. „Een alleenstaand oud vrouwtje zonder kip of kraai kan een miljoen bezitten. Als ze dat wil nalaten aan een nichtje dat af en toe eens op bezoek komt, kan dat, maar dan eist de Belastingdienst wel eventjes 41 tot 68 procent hiervan op. Mijn advies aan deze oude dame zou zijn: Ga een geregistreerd partnerschap aan met het nichtje. Inhoudelijk staat hierover niets in de wetgeving. Schenk haar een half miljoen, belastingvrij. De dag erop beëindig je het partnerschap middels een flitsscheiding en laat je je nichtje testamentair een half miljoen euro na. Totale kosten: nul komma nul.”

Het geregistreerd partnerschap is volgens Van Mourik sinds de openstelling van het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht dan ook „de estate planning tool” bij uitstek. Vraag me niet wat ik ervan vind. Ik heb de wetgeving niet in het leven geroepen. Ik adviseer slechts.”