Halík wordt net na de Tweede Wereldoorlog in het voormalige Tsjecho-Slowakije geboren in een context waarin religie en religiositeit beslist niet vanzelf spreken. Zijn levensverhaal ligt ingebed in de ingewikkelde geschiedenis van dit land en van de wereldwijde Rooms-Katholieke Kerk. Als zeventiger blikt hij in ”In geheim geloven” terug op zijn leven. Zijn kinderjaren, middelbareschoolleven, studentenleven en weg naar het „geheime” priesterschap komen aan bod. Dit terugblikken is echter meer dan een aaneenrijging van autobiografische elementen. Het leven is een voortgaande zelfinterpretatie, naar Halíks overtuiging.

Halík bevraagt daarom in dit boek zijn eigen gegane wegen, hiermee verwijzend naar een citaat van Nietzsche. Dit ”bevragen van de wegen” is niet alleen een meeslepend relaas van de levensloop van een man voor wie de diepten van het leven zich openden. Het gaat Halík vooral om de vruchten die de achterliggende jaren hem hebben gebracht. In zijn eigen woorden: „Het gaat er meer om hoe iemand is gerijpt, wat er in hem is gegroeid, welke inzichten hij heeft verworven en vooral op welke manier hij het leven van anderen heeft verrijkt.”

Deze instelling levert dieptepsychologische inzichten, filosofische analyses en theologische diepteboringen op die dit boek –tot in zijn vervreemding– zo lezenswaardig maken. Op een zeker moment schrijft hij over zijn „nachtervaring”, een traumatische ervaring die Halík op middelbare leeftijd meemaakt en die hem diep verwondt. Tegelijk heeft hij er ook veel aan te danken. Intens en kwetsbaar schrijft hij over „de middagduivel van de acedia” die hem te grazen neemt en hem in de nacht van zijn leven brengt.

Zijn manier om deze crisis het hoofd te bieden is allereerst die van verdringen. Halík leert echter dat hij allereerst eerlijk moet worden over zichzelf door te erkennen dat hij zwak en zondig is. De ”nachtervaring” in ons leven is tegelijk een kans, een kans om een bezoek van Godswege te ontvangen. De crisis blijkt de weg te zijn waarin God Zich nader laat kennen. Blootgesteld aan de woestijn van het zwijgen van God, leert hij dat zijn ”nachtervaring” tegelijk Gods gelegenheid was hem te „rijpen tot verantwoordelijkheid, volwassenheid en heelheid, waarvan zelfaanvaarding en zelfkennis integraal deel uitmaken.”

Rauwe vragen

In zekere zin zou je Halíks autobiografie in de lijn van Augustinus’ ”Belijdenissen” kunnen zien. Op een moedige en integere wijze laat Halík zich in zijn ziel kijken. Hij doet dat op geheel eigen wijze, met een openheid naar de rauwe vragen van het leven. Juist daar waar zwakheid en mislukking de geschiedenis, de kerk, het persoonlijk leven tekenen, blijkt de kracht van God. God bewijst in en door Christus Zijn kracht in zwakheid. Dit paradoxale geeft Halíks spiritualiteit een existentieel karakter, dat ook protestanten kan aanspreken. Gecombineerd met zijn sensitiviteit voor de vragen van de (on)gelovige ziel, zal dit boek ontegenzeggelijk breed herkenning oproepen.

Halíks hervertelling van zijn eigen leven biedt een hermeneutische sleutel tot het verstaan van al zijn andere boeken. Het is dus een must dit boek te lezen als inleiding op zijn boeken. Voor wie zijn boeken reeds gelezen heeft, biedt deze ”levensbiecht” een nadere verdieping.

Vertaler Kees de Wildt verdient een groot compliment. Naast de behulpzame toelichting die hij geeft op de complexe ontstaansgeschiedenis van deze autobiografie, verstaat hij de kunst om een goed leesbare Nederlandse vertaling te presenteren.

Eenzijdigheid

Tot slot: als gereformeerd theoloog valt mij op dat de auteur tijdens zijn leven in gesprek is geweest met een veelkleurig palet van theologen en filosofen. Een bepaalde eenzijdigheid is daarin wel op te merken. Zo valt het op dat veel gesprekspartners (Thomas van Aquino, Meister Eckhart) een ”theologia negativa” aanhangen: God is de ”gans Andere” en wij zijn enkel in staat te zeggen wat Hij niet is. Het gevolg daarvan is dat spreken over de God Die Zich openbaart en Zich laat kennen door Jezus veel minder uit de verf komt. Dat vind ik echt een verlies. Het ”kwetsbare geloof” heeft houvast buiten zichzelf nodig en is gebaat bij een helder spreken over God.

Bij alle waardering die ik heb voor zijn doorleefd spreken over God als mysterie, overtuigt het lezen van boeken van Halík en diens autobiografie er mij opnieuw van dat het appel van Paulus om „samen met al de heiligen” (Ef. 3:18) de liefde van Christus te kennen blijvend actueel is. Naast Halík blijf ik dan ook graag Luther lezen, om maar eens iemand te noemen.

Boekgegevens

In het geheim geloven, Tomás Halík; uitg. KokBoekencentrum; 384 blz.; € 29,99