Maar naast dagelijks in de benen komen is er nog iets waar hersenen blij van worden: lezen. Als dát geen goed nieuws is in de Boekenweek.

Een beetje tegenstrijdig is het wel: wij 
–zeg: doorsnee krantenlezers– zien lezen als iets gezelligs. Als een activiteit waar je van bijkomt, door uitrust. Maar hó, dan ga je dus iets te makkelijk voorbij aan wat er allemaal ongezien gebeurt op het moment dat je je heerlijk relaxed neerzet om letters te verslinden.

Inmiddels is duidelijk dat aan lezen veel positieve kanten zitten. Maar lezen vraagt ook wat. Het lijkt wel een work-out voor je brein. En het mooie is: als je je hersenen veel traint, ga je ook weer beter lezen.

Deze Boekenweek is een mooi moment om daar eens bij stil te staan. Zeker nu hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder –­jazeker, die van het Ommetje– een beknopt boek wijdde aan het thema (zie ”Hersenen willen lezen”) en de rol van het brein op die manier extra onder de aandacht komt. Hersenen en lezen dus, in een paar stappen.

1. Lezen is niet niks.

Zo. Tijd voor een boek. Kop thee erbij. Heerlijk ontspannen. Nou, vergeet het maar: bij lezen komt veel meer kijken dan je zou denken.

Je moet in staat zijn tekens te herkennen als letters en je moet de bijbehorende klank weten. Dan voeg je de letters samen tot een woord. Aan dat woord ken je een betekenis toe. Bovendien moet je tegelijk prikkels die je afleiden afremmen en met je werkgeheugen opslaan wat je leest. En schrik niet: dat zijn nog maar een páár van de talloze dingen waar je hersenen tijdens het lezen druk mee zijn.

Dat proces gaat als je eenmaal hebt leren lezen natuurlijk automatisch. Maar je hersenen staan voortdurend aan. Tijdens het leesproces verbinden ze bijvoorbeeld de letters die binnenkomen via de ogen –visuele informatie dus– met talige informatie. Allerlei hersengebieden communiceren met elkaar tijdens zo’n ‘ontspannen’ leesmomentje, weten onderzoekers.

2. Lezen laat bewegen en bewegen laat lezen.

Mooi nieuws voor fans van dagelijkse ommetjes. Je kunt je hersenen een nóg grotere dienst bewijzen. Simpel: door na de wandeling een goed boek te pakken.
Uit onderzoek blijkt, zo schrijft Scherder in zijn recente ”Hersenen willen lezen”, dat zenuwcellen (neuronen) het beste in actie komen als ze op verschillende manier worden geprikkeld. Dus: niet alleen door een ommetje, maar ook door te lezen. Beweging zorgt ervoor dat hersenen nieuwe verbindingen en structuren maken, door cognitieve inspanning zoals lezen gaan die structuren beter functioneren.

Bijzonder om te weten: de kracht van dergelijke hersenverbindingen neemt juist af wanneer je voor een scherm zit, blijkt uit onderzoek onder kinderen. Ofwel, concludeert Scherder: lezen is een hersenactiviteit die ertoe doet; een scherm leidt eerder tot passiviteit.

En daarnaast: mensen die meer lezen zijn actiever, blijkt uit recent Spaans onderzoek naar onder meer depressies in coronatijd. Hoe dat kan? Lezen maakt je mentaal fitter (minder stress, beter slapen) en mensen die goed in hun vel zitten komen makkelijker in beweging.

3. Nog even: wat dóét dat lezen nou?

Wat gebeurt er nou zo’n beetje tijdens lezen en wat heb je eraan? Dit bijvoorbeeld: doordat hersengebieden informatie uitwisselen, kan er van alles gebeuren in je brein. Lees je iets spannends? Dan spannen je spieren zich aan, hoewel je alleen maar tekst tot je neemt. Dat gebeurt in het somatosensorische deel van je hersenen, op een heel andere plek dan waar de woorden binnenkwamen. Lees je over een kind dat bang zijn moeder roept? Dan kun je zomaar de trillende stem van het kind ‘horen’. Dus via lezen komen in je hoofd alle zintuigen bij elkaar (voorbeelden uit ”Hersenen willen lezen”).

En dan nog wat. Zijn de regelfuncties in je hersenen die je gedrag aansturen en controleren (executieve functies) minder goed ontwikkeld? Dat maakt lezen er niet makkelijker op. Als je je aandacht er moeilijk bij kunt houden –iets wat die hersenfuncties dus regelen– dan ben je zomaar afgeleid. Evenzo als je werkgeheugen niet voldoende functioneert: dan kun je het gelezene niet goed opslaan.

En andersom: lezen –met name van pittige lectuur– activeert hersenverbindingen die te maken hebben met cognitieve functies. Bijvoorbeeld structureren en plannen. Of het beheersen van impulsen. Lezen kan daar een positieve invloed op hebben, in feite zonder dat je het merkt.

Aardig weetje: volgens Scherder een goede reden om gevangenen stevige kost te laten lezen. Want dat zal, verwacht hij, het aantal mensen dat terugvalt in de criminaliteit zeker verlagen.

Lezen stimuleren is dus sowieso een goed idee. Misschien is het tijd voor een nieuwe app: eentje voor dagelijkse leesommetjes. Zodat je familie, vrienden of wie dan ook kunt uitdagen in een strijd om leeskilometers. Als het net zo’n succes wordt als het gewone Ommetje –en als de gebruikers hun nieuwe gewoonte volhouden– dan zou er veel gewonnen zijn.