Generaties die de dienstplicht niet meer aan den lijve hebben ondervonden, vergalopperen zich onherroepelijk op het ”links, rechts, links, rechts” van dit ingenieuze staaltje veelvouwigheid. Den Helder naar achter of naar voren? Haarlem ertussen of toch eromheen? Eén foute plooi en een gedweeë fiets-wandelkaart verandert in een bokkende bulk papier die met geen mogelijkheid meer in het zijvak van je rugzak is te schuiven. Recent nog bracht ik een autorit van dertig minuten boven op de Michelinuitgave Zuidwest-Nederland door in de hoop hem terug te dwingen tot een enigszins handzaam formaat.

Het werkelijke probleem zit ’m natuurlijk in het feit dat de kaart überhaupt niet meer wordt gelezen. In plaats daarvan is het een middel bij uitstek geworden om je positie te bepalen op de schaalverdeling van ”cool” tot ”kleinburgerlijk”. Hangt-ie naast je vintage racefiets aan de muur, dan ben je hip. Ligt-ie op je achterbank, dan ben je hipster. Papiernavigatie is namelijk al een goeie twintig jaar uit, wat betekent dat het, gerekend volgens de zonnebaan van de trendsetting, aan het andere eind van het spectrum elk moment weer in kan raken.

En ik snap dat wel. Waar Earth en Streetview den vreemde in al zijn afgebladderde naaktheid en wancharme beeldschermgroot in je huiskamer projecteren, ademen de kreukels van de kaart een geest van avontuur en expeditie. Hier is een lijn geen streep, maar het vermoeden van een zandpad onder een trillende zon; een vlak geen groen, maar de roep van een koekoek uit de schemer van een beukenwoud. De kaart spreekt in een kleurig dialect waarvan je de vertaalslag zelf moet maken. Hij drijft in wat hij oppert en lokt in wat hij verzwijgt.

Wie zich door de legenda laat verleiden, wordt beloond. Zoals de reus Atlas de aardbol op zijn schouders droeg, zo blijken de rasters van de kaart een wereld te dragen. Opkijkend van het papier naar de werkelijkheid begrijp je pas ten volle wat je hebt gelezen. Het is alsof je de dominee in een tuinbroek ziet staan: verrassend anders, met een zweem van vertrouwd.

Ook het kaartlezen kent drie dimensies. Na het bestuderen en het volgen komt namelijk vroeg of laat het moment waarop je je gescheurde ANWB’er opnieuw op je salontafel uitspreidt en de strepen en vlakken voor je geestesoog nogmaals tot leven ziet komen. Maar dit keer vertellen de stippen hun eigen verhaal. Vooraf gezette potloodlijnen vormen nu een routekaart door je herinnering. Iets van het vreemde is je eigen geworden.

Niet iedereen is, om het maar zo te zeggen, van de kaart. Er zijn mensen wie het gaat duizelen van het gepriegel met coördinaten en schaalverdelingen. Een koers uitzetten is tot daaraan toe – maar zie jezelf, eenmaal gestrand, maar eens terug te vinden op een lap papier van een armlengte breed. Zij hebben hun bestemming hoger staan dan hun onafhankelijkheid. En misschien hebben ze wel gelijk. De stem uit je TomTom of telefoon geeft iets lichts aan je reis, iets zorgeloos; een wetenschap dat de route al is uitgestippeld, dat je alleen maar hoeft te volgen. Alleen maar kijken hoe de weg zich voor je ogen ontvouwt. Geen ”had ik maars” of ”zei ik tochs”. De wereld in je handen, en niet op je schouders dragen.