Miljoenen Amerikanen haalden op 21 april opgelucht adem: de Amerikaanse agent Derek Chauvin werd op alle aanklachten schuldig bevonden aan de dood van de zwarte Amerikaan George Floyd. De advocaat van de familie Floyd, Ben Crump, sprak van een „keerpunt in de geschiedenis. Dit gaat veel verder dan deze stad en heeft aanzienlijke gevolgen voor het land en zelfs de wereld. Gerechtigheid voor zwart Amerika is gerechtigheid voor heel Amerika.”

„Het systeem heeft gewerkt”, zei de Republikeinse volksvertegenwoordiger Jim Jordan tegen CNN. Maar dat systeem werkt niet vanzelf. Mensen die wakker zijn, lef hebben en gerechtigheid zoeken, zijn hiervoor onmisbaar.

Beelden

Bij de moord op Floyd begon dat met de 17-jarige scholier Darnella Frazier. Zij was getuige van het brute politiegeweld tegen Floyd en legde het vast met haar telefoon. Op de beelden die zij maakte, is te zien hoe een stervende Floyd naar adem snakt, terwijl Chauvin zijn knie in zijn nek blijft drukken, 9 minuten en 29 seconden lang. Deze beelden gingen de hele wereld over en brachten massa’s mensen op de been. Deze beelden speelden ook een cruciale rol in de zaak tegen Chauvin.

Daarbij durfden enkele collega’s van Chauvin, onder wie zijn hoofdcommissaris, het aan om gerechtigheid te zoeken binnen hun organisatie. Ze hielden hun collega niet de hand boven het hoofd en verkozen gerechtigheid boven het tegengaan van ”imagoschade”. Ten slotte waren er de juryleden zelf die eerlijk keken naar de (vastgelegde) feiten en onderscheid maakten tussen feiten en valse geruchten.

Van Jones, een politiek commentator en activist, zei na de veroordeling van Chauvin: „Het is niet zo dat het systeem heeft gewerkt. Mensen hebben ervoor gezorgd dat het systeem werkte.” Een systeem werkt inderdaad niet automatisch. Net zomin als een trein automatisch op gang komt. Er zijn mensen nodig die hem besturen, voor veiligheid zorgen en voorkomen dat er mensen onder de wielen komen.

Toeslagenaffaire

Hetzelfde zie je in Nederland rond de toeslagenaffaire. Wat zou er gebeurd zijn als volhardende journalisten, zoals RTL-journalist Pieter Klein, de verhalen van slachtoffers die ‘onder de wielen kwamen’ niet hadden opgetekend? Wat als Kamerleden als Pieter Omtzigt en Renske Leijten zich niet hadden vastgebeten in dit onrecht? Het onrecht is nu al ongekend, en duurt voort, maar zonder deze ”rechtzoekers” was de schade helemaal niet te overzien geweest.

Mensen die zich met hart en ziel inzetten voor mensen die verpletterd en verstikt dreigen te worden, zijn onmisbaar. Hun zoektocht naar gerechtigheid is een zaak van lange adem en kan soms als hopeloos voelen. Maar er is gerechtigheid mogelijk. Systemen kunnen veranderen en daadwerkelijk bescherming bieden aan kwetsbaren.

Uitgebuit

Die hoopvolle tekens waren deze week in de VS zichtbaar, maar bij International Justice Mission zien we ook op andere plekken in de wereld die tekens. We zien hoe rechtssystemen stap voor stap, dankzij de inzet van duizenden mensen, kunnen veranderen. In de Filipijnen zien we hoe criminelen die kinderen misbruiken voor webcams niet langer wegkomen met deze uitbuiting. In Zuid-Azië was het tot voor kort normaal dat complete families (vaak uit lagere kasten) als slaaf werden uitgebuit. Maar er zijn steeds meer zaken voor de rechter gekomen; het rechtssysteem gaat er steeds meer werken om kwetsbare mensen te beschermen. In Ghana merken we dat mensenhandelaren meer en meer ervoor terugdeinzen om kinderen als slaaf uit te buiten in de visindustrie, omdat ze zien dat medecriminelen hier niet mee wegkomen en achter slot en grendel belanden.

In Qatar zijn rond de bouw van de WK-faciliteiten gruwelijke misstanden aan het licht gekomen. The Guardian berichtte eind februari dat bij de bouw van stadions en andere gebouwen ruim 6500 arbeidsmigranten om het leven zijn gekomen. Ook in dit geval komen burgers, de media en het maatschappelijk middenveld in actie. Een petitie waarin Amnesty International wereldvoetbalbond FIFA oproept ervoor te zorgen dat Qatar de mensenrechten van alle arbeidsmigranten beschermt, is al door ruim 61.000 Nederlanders ondertekend. Verder staat er een gesprek met de Qatarese regeringsvertegenwoordigers op de agenda van Tweede Kamerleden. Op verzoek van de Qatarese overheid gaan ze in gesprek over de arbeidsomstandigheden in het land.

Samenwerking

In al deze gevallen is er geen sprake van één ‘superheld’ die in z’n eentje een monster een kopje kleiner maakt. Het gaat om een samenwerking van mensen die niet opgeven, blijven volhouden om gerechtigheid te zoeken. Overheidsmedewerkers, politie, hulpverleners, advocaten, journalisten en ‘normale’ burgers die gezamenlijk en met hart en ziel vechten voor kinderen, vrouwen en mannen die vastzitten in geweld en verstikkend onrecht. Mensen die zich als een ‘bijtertje’ gedragen en vechten voor wie onderop ligt. Hoe meer van deze mensen opstaan, hoe groter de kans dat rechtssystemen daadwerkelijk kwetsbare mensen gaan beschermen.

De auteur is werkzaam voor International Justice Mission Nederland.