Als bureau hebben we jarenlang ervaring met het toepassen van ionisatie; ook onze eigen panden zijn uitgerust met deze techniek. Innoveren doen we graag en we meten in praktijksituaties ook wat het effect is van de ionisatie op de binnenluchtkwaliteit. Soms vinden we gunstige effecten, in andere omstandigheden valt het eigenlijk best tegen. Het idee dat de ionisatie alle fijnstof uit de lucht haalt, alle geurtjes doet verdwijnen, alle bacteriën doodt en virussen inactief maakt, het is te mooi om waar te zijn.

Werkt het niet? Samengevat: ionisatie levert een bijdrage, maar die moeten we niet overschatten. Praktijkcijfers pakken nu eenmaal anders uit dan ideaalplaatjes uit laboratoriumexperimenten. Bij verbetering van luchtkwaliteit is elke significante bijdrage welkom, maar bij het coronavirus wordt het wel even een stuk serieuzer. Het gaat om de veiligheid van mensen. Maar er is toch (wetenschappelijk) bewijs dat het werkt?

Wetenschap niet overvragen

Bij dit soort vraagstukken is het altijd belangrijk te vragen wat er dan precies is aangetoond. Zeker, er zijn wetenschappelijke artikelen te vinden die laten zien dat je virussen inactief kunt maken met ionisatie. Maar de artikelen hebben betrekking op verschillende technieken en virussen. Conclusies zijn daarmee nog niet eenduidig en niet van toepassing op alle mogelijke situaties.

Belangrijker is: wetenschappelijke artikelen moet je niet overvragen. Je kunt zorgvuldig gedefinieerde experimenten onder laboratoriumcondities niet één op één doorvertalen naar een volle kerk en vervolgens concluderen dat je de anderhalve meter ook wel los kunt laten. Het is dus terecht dat de burgemeester van Nunspeet ”pas op de plaats” maakt en niet alleen vanwege formele bevoegdheden. De grens van anderhalve meter afstand wordt om meerdere redenen aangehouden. Niet alleen om grote hoestdruppels op afstand te houden. Binnen deze straal is ook het aantal kleine druppeltjes en druppelkernen aanzienlijk hoger. Stel, je zit pal naast een zogenoemde ”superspreader”, iemand die misschien wel 10.000 keer meer virussen uitstoot dan gemiddeld. Zijn er op dat moment genoeg ionen in de buurt die zowel de grote als de kleine druppels onschadelijk maken? Het is nog maar de vraag of dat zo is. Ook het RIVM zet kanttekeningen bij de effectiviteit van ionisatie binnen een straal van anderhalve meter.

Het antwoord kan natuurlijk zijn: we regelen de systemen zo dat het wel effectief is binnen anderhalve meter. Maar er speelt een vervolgvraag. Als die ionen zo effectief zijn om virussen inactief te maken, wat adem ik dan eigenlijk in en hoe gezond is dat? Behalve dat er virussen zijn, ben ik er zelf ook nog. Daar zit nog een grote kennisleemte. Het gaat hier niet alleen om de zogenoemde ozonproductie, er is meer. Twee recente studies uit China onder studenten en schoolkinderen vragen aandacht voor bijkomende gezondheidsaspecten. In China wordt ionisatie toegepast vanwege de slechte luchtkwaliteit in steden. En inderdaad, de hoeveelheid fijnstof nam af, bijvoorbeeld met zo’n 35 tot 50 procent, maar interessant is dat men ook hartritmes heeft gemeten. En daarbij zijn afwijkingen in hartritmes van schoolkinderen gevonden. Geen geruststellende gedachte. De mate van ionisatie speelt daarbij een rol, maar duidelijk is wel dat je de knop niet straffeloos omhoog kunt zetten totdat je 100 procent ”coronaproof” bent, zonder anderhalve meter afstand.

Vervolgonderzoek is nodig, ook om reële verwachtingen te scheppen. Wat levert ionisatie dan op? Wat kun je in een volle kerk aan virusreductie verwachten, met of zonder anderhalve meter afstand? Uiteindelijk wil je wel weten waar je als kerk je geld aan uitgeeft. En wat sommige kerken ook willen weten: kun je bij ionisatie vaccinatie achterwege laten? Op die vragen is een helder antwoord nodig, ook in de communicatie van leveranciers.

Onafhankelijk onderzoek

Er zijn leveranciers die serieus investeren in onderzoek en ontwikkeling, en tests laten uitvoeren bij onderzoeksinstituten. Maar de antwoorden kunnen niet alleen van commerciële partijen komen. Ook onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek is nodig, hoe lastig dat ook te realiseren is op korte termijn. Bij vaccins vinden we het ook heel normaal dat het Europees Geneesmiddelenbureau een oordeel velt. De vraag is natuurlijk of het verstandig is om kerkgangers nu massaal aan deze technologie te onderwerpen. Wij denken van niet. Blijf afstand houden, start met goede ventilatie en zoek naar bewezen maatwerk waar ventilatie tekortschiet.

Dr. ir. Kees Wisse en ing. Jaap Dijkgraaf zijn werkzaam bij DWA (dwa.nl), respectievelijk als senior adviseur en algemeen directeur.