De derde coronagolf treft Duitsland weliswaar vooralsnog minder zwaar dan Nederland, toch baart het snel groeiende aantal besmettingen grote zorgen. Al weken waarschuwen artsen voor te volle intensive cares, terwijl Duitsland vijfmaal meer ic-bedden per hoofd van de bevolking heeft dan Nederland. De ernst van de situatie is al bijna vergelijkbaar met de piek tijdens de kerstdagen.

Het ontbreekt de regering aan een adequaat antwoord op de derde golf nu de bestaande maatregelen onvoldoende blijken. Al maanden opereert de Duitse regering volgens een vast stramien. Allereerst overlegt het federale ‘coronakabinet’ onder leiding van de bondskanselier, terwijl de regeringspartijen binnenskamers vergaderden. Daarna komen de deelstaatpremiers onder leiding van Angela Merkel virtueel bijeen om de voorstellen te bespreken. Na afloop presenteert de bondskanselier dan, geflankeerd door twee deelstaatpremiers, de nieuwe maatregelen. Een dag later worden de regels omgezet via de deelstaatparlementen.

Tandeloze bondsregering

In de tweede golf was het een soepel mechanisme. Maar met het dalen van de besmettingscijfers werden de overleggen langer, de compromissen fletser en het coronakabinet steeds tandelozer. Merkel zag steeds meer deelstaten hun eigen gang gaan. Een lappendeken aan coronaregels ontstond.

Waar de ene deelstaat verregaande versoepelingen doorvoerde, werd elders een avondklok ingevoerd. Het ontging de Duitse kiezer bovendien niet dat diverse deelstaatpremiers hun standpunten vooral leken in te zetten in de strijd om de politieke gunst. Hoewel een grote meerderheid van de Duitsers volgens peilingen vóór strengere maatregelen is, lukt het de overheid deze niet om te zetten.

Deze overlegstructuur tussen Merkel en de deelstaten barstte de weken voor Pasen, toen de bondskanselier de teugels wilde aanhalen gezien de stijgende besmettingscijfers. Diverse deelstaten wilden juist versoepelen. De patstelling was zo groot, dat de bondskanselier rond middernacht ineens met een korte paaslockdown kwam. Onder grote weerstand, en de mogelijke juridische haken en ogen, trok ze het plan daarop terug. Ze bood zelfs haar persoonlijke excuses aan.

Aanpassing

De deceptie was groot. Diverse politiek commentatoren repten van het mislukken van het federale systeem. Zo schrijft voormalig Handelsblatt-hoofdredacteur Gabor Steingart het gebrek aan daadkracht toe aan het federale systeem. Een systeem met decentrale macht dat door de geallieerden na de Tweede Wereldoorlog bewust zo is vormgegeven, dat Duitsland niet snel tot een slagvaardige macht kan terugkeren. De grote invloed van de deelstaten maakt het land in crisistijd onregeerbaar.

Zo bezien lijkt het logisch dat Angela Merkel deze week het periodieke overleg met de deelstaten heeft geschrapt en de federale infectiebeschermingswet heeft aangepast. Hierdoor zijn deelstaten verplicht om versoepelingen terug te draaien wanneer het aantal besmettingen boven de 100 per 100.000 stijgt. Met een paar pennenstreken is hiermee de federale lappendeken van tafel. Een actie die Merkel kan uitvoeren omdat ze toch al onderweg is naar de politieke uitgang. Zij zal hierop niet meer worden afgerekend.

Gereedschapskist

Toch moet Duitsland het federalisme niet de schuld geven van het falende coronabeleid, schrijft Heribert Prantl van de Süddeutsche Zeitung. „Het komt door de federale regering dat de oude infectiebestrijdingswet zo ontzettend onduidelijk is.” De maatregelen lijken weliswaar vrij precies, maar de criteria voor het gebruik ervan zijn vaag, schrijft Prantl. „De federale regering heeft elke deelstaat een gereedschapskist gegeven, waarmee ze wat mogen sleutelen. De handleiding was volstrekt ontoereikend. Hierdoor ontstond de lappendeken.”

De huidige aanpassing is een praktische oplossing, vindt hij. De journalist noemt als voorbeeld het onderwijs dat in federaal Duitsland een ondoorgrondelijke lappendeken aan leersystemen is. „Iedereen wil duidelijkheid. Dat krijg je niet door het federalisme af te schaffen. Helderheid schep je door duidelijke kaders in de landelijke wetgeving. Het mooie van federalisme is juist dat je landelijke wetgeving kunt aanpassen aan de lokale situatie.”