Ondanks de vrede en de inzet van verschillende niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) dreigt de regio Chipindo in het zuiden van Angola vanwege misoogsten door honger getroffen te worden. Er moet nu actie ondernomen worden om erger te voorkomen. Wat is er aan de hand en hoe kan ingegrepen worden?

Angola fungeerde jarenlang als slagveld van de Koude Oorlog. Twee partijen streden er na het abrupte vertrek van Portugal om de macht: de MPLA en de Unita. De eerste gesteund door de Sovjet-Unie en Cuba, de laatste door de VS. De strijd kon zo lang voortduren omdat Angola voldoende olie en diamanten had om wapens te kunnen blijven kopen.

De MPLA zegevierde uiteindelijk door in 1992 de enige vrije verkiezingen die er ooit in Angola geweest zijn, te winnen. De Unita bleef in opstand komen, maar moest uiteindelijk opgeven. Na bijna dertig jaar burgeroorlog kwam er met de dood van Unita-leider Savimbi in 2002 vrede. Het kon haast niet anders meer: het land, de mensen en de argumenten voor oorlog waren volledig uitgeput. Letterlijk alles was kapotgeschoten en haast iedereen was vluchteling geworden.

Fragiel
Hulpverleningsorganisatie ZOA-Vluchtelingenzorg is sinds 1998 in de zuidelijke provincie Huila actief met terugkeerprogramma’s voor de interne ontheemden: mensen die gevlucht zijn naar relatief veilige plaatsen om hun leven te redden uit de nietsontziende klauwen van de burgeroorlog. Nu de provincie weer veilig is, worden deze mensen geassisteerd bij het weer toegankelijk en leefbaar te maken van hun thuisregio.

Dat betekent niet alleen samen met hen wegen aanleggen, bruggen bouwen, klinieken opzetten en de landbouw faciliteren, maar ook de mensen wijzen op hun rechten en verantwoordelijkheden en lokale initiatieven en vormen van zelforganisatie ondersteunen. Al deze activiteiten zijn er uiteindelijk op gericht weer te komen tot weerbare lokale samenlevingen met economisch perspectief. Een fragiel proces dat zijn tijd nodig heeft. De 19.000 families in Chipindo wordt deze tijd helaas niet gegund. De regio was een frontlinie in de oorlog en daarom compleet vernield, verlaten en ontoegankelijk geworden.

Niet toereikend
Sinds een paar jaar is een klein aantal gespecialiseerde ngo’s op verzoek van de overheid actief in de regio. De afgelopen jaren zijn de mensen teruggekeerd naar hun huizen, is er zaad uitgedeeld, trekvee verspreid, een ”food for work”-programma gestart om wegen aan te leggen, zijn er gezondheidsposten gebouwd en zijn er dorpscomités opgezet.

Chipindo is op weg naar zelfvoorzienendheid, maar onregelmatige regenval gooit roet in het eten. De maïsoogst is mislukt, waardoor er nu nauwelijks maïs voorhanden is, terwijl dit een essentieel voedingsmiddel is in deze regio. De mensen moeten het doen met minder dan 100 kilogram per gezin in plaats van 800, de normale hoeveelheid.

Een economisch gezonde gemeenschap boort in zo’n geval haar voedselreserves aan. In Chipindo zijn de reserves echter nog ontoereikend in deze prille fase van herstel. Er is nog te weinig land om te bewerken door gebrek aan trekvee en doordat bruikbaar land moeizaam op het oerwoud teruggewonnen moet worden.

De tegenslag is daarom te zwaar en honger ligt op de loer. Om de honger te lijf te gaan, worden de aardappels nu veel te vroeg geoogst en geconsumeerd. Maar ook deze veel te kleine aardappels zijn niet toereikend, wat tot gevolg heeft dat de mensen uiteindelijk naar hun zaaizaad zullen grijpen en daarmee hun toekomst op spel zetten.

Pijnlijk
In het verleden zijn de mensen met behulp van workshops al gewaarschuwd voor het consumeren van zaaizaad. Een oudere dame maakte tijdens zo’n workshop de hulpverleners er echter terecht op attent dat zij ook wel begreep dat je zaaizaad niet op moet eten. „Maar mijn honger respecteert mij niet, meneer”, zei ze. Een antwoord dat je pijnlijk confronteert met de harde werkelijkheid in Chipindo. Een werkelijkheid waarin nu al mensen sterven aan de gevolgen van ondervoeding.

Om te voorkomen dat de noodlijdende bevolking massaal haar zaaizaad en veestapel gaat opeten, wordt door ZOA eenmalig elders in Angola ingekocht voedsel en zaaizaad uitgedeeld. Deze actie heeft twee doelen: Ten eerste moet uiteraard de honger worden tegengaan, ten tweede moet met deze actie voorkomen worden dat de regio Chipindo volledig teruggeworpen wordt in het moeizame herstelproces waaraan zolang met deze mensen gewerkt is.

Eigenlijk wordt hiermee een brug over de tegenspoed heen geslagen, zodat het belangrijke proces van wederopbouw toch kan voortduren en het werk van de mensen in Chipindo niet voor niets is geweest. Om er zeker van te zijn dat de overbrugging toereikend is, zal de situatie in de getroffen regio deze maand opnieuw beoordeeld worden om te bepalen of verdere actie nodig is.

Compassie
Om dit te realiseren wordt allereerst een beroep gedaan op de lokale kerken, om zodoende de onderlinge compassie te stimuleren en te effectueren: een belangrijk element van en voorwaarde voor een weerbare samenleving. Daarnaast wordt een beroep gedaan op collega-organisaties waarmee wordt samengewerkt in Angola en op de donoren van de verschillende organisaties die actief zijn in Chipindo. Tezamen met de lokale bevolking kunnen deze organisaties ervoor zorgen dat de wederopbouw in Chipindo uiteindelijk zal slagen. Zodat die oudere deelneemster aan de workshop een respectabel leven kan leiden. Niet alleen vandaag, maar ook morgen en overmorgen.

De auteur is werkzaam voor ZOA Angola en is freelance journalist.