Het boek ”Gepleegd” speelt zich af in de jaren 60 en 70. Jasper wordt op zeer jonge leeftijd uit huis geplaatst. Na een korte periode in een kindertehuis wordt hij als peuter samen met twee oudere broers geplaatst in een pleeggezin. Daar blijkt dat Jasper en zijn broers van de regen in de drup zijn gekomen: in het pleeggezin ontstaat al snel een patroon van grof geweld, mishandeling en sadistische vernedering.

”Gepleegd” is meesterlijk geschreven en daardoor heftig om te lezen. De lezer wordt gedwongen om in de huid van Jasper te kruipen en krijgt zo de intense verwarring mee van een klein jongetje dat ernstig wordt mishandeld. Jasper wordt veelvuldig vernederd, krijgt om het kleinste vergrijp dertig slagen met een kleerhanger, wordt soms dagenlang alleen op zijn kamer opgesloten, met de gordijnen dicht. Meermalen propt zijn pleegvader een lepel sambal in zijn mond als straf voor een overtreding. Gruwelijk is het om te lezen dat zijn pleegouders een sterke fascinatie ontwikkelen voor het slaan in zijn kruis. Jarenlang wordt op angstaanjagende wijze gedreigd dat de Kinderbescherming binnenkort zijn geslachtsdeel eraf komt snijden. Als tiener wordt hij gedwongen om op de vloer te eten uit de voerbak van de hond. Door deze voortdurende onveiligheid ontwikkelt Jasper zich tot een ernstig getraumatiseerde jongen met sterke dwangklachten die continu geplaagd wordt door nare beelden uit zijn verleden en een volwassen leven absoluut niet aankan. Vooral de intense leegte en het diepgewortelde gevoel van ongewenst te zijn, maken ”Gepleegd” een zeer indringend ervaringsverhaal.

Zwartekousenkerk

De jeugdjaren van Jasper spelen zich af binnen de reformatorische kring. Jaspers pleeggezin is aangesloten bij de hervormde kerk in Putten, in het boek een „zwaar gereformeerde zwartekousenkerk” genoemd. Jasper bezoekt een reformatorische basisschool, het Van Lodenstein College, en studeert enkele jaren op de pedagogische academie de Driestar. Zeer cynisch zijn de passages over de kerkdiensten die hij meemaakt. Daaruit blijkt dat Jasper het christelijk geloof nooit als iets positiefs heeft ervaren. De kerkgang en de verhalen uit Bijbel vormden eerder een diepe duistere dreiging dan een bron van troost.

Graag zou ik Jasper eens willen ontmoeten. Ik zou hem dan vertellen dat het grote onrecht in zijn verhaal me heeft geraakt, en me nóg meer heeft aangespoord om als vader en pleegvader mijn kinderen een veilig thuis te bieden. Ik zou Jasper willen vragen om nog één keer mee te gaan naar de hervormde kerk van Putten waar hij opgroeide en als 7-jarig kind werd gedoopt. Daar zou ik hem willen voorstellen aan een van de pleeggezinnen in die gemeente, omdat pleegzorg zó anders hoort te zijn dan hij ervaren heeft. Ik zou hem willen vertellen dat de God van de Bijbel zó anders is dan het beeld dat Jasper van Hem kreeg.

Een belangrijke les van ”Gepleegd” is dat ieder instituut, hoe goedbedoeld ook, gebaat is bij toezicht. Dat geldt voor pleegzorg, maar bijvoorbeeld ook voor de zorgsector, het pastoraat en kerkelijk jeugdwerk. Vertrouwenspersonen, meldpunten en dergelijke zijn geen overbodige luxe, maar dienen om misstanden te voorkomen of adequaat aan te pakken. Het is schrijnend om te lezen dat de enkele keren dat Jasper geprobeerd heeft de mishandeling in zijn pleeggezin aan te kaarten, zijn voogd dat wegwuifde alsof het niets bijzonders was. Het verhaal van Jasper is een van de verhalen waarnaar de Commissie Onderzoek Geweld in de Jeugdzorg onder leiding van prof. Micha de Winter in 2018 onderzoek deed. Het doet goed om aan het slot van het boek te lezen dat decennia later Jeugdzorg Nederland en de Raad voor de Kinderbescherming aan Jasper persoonlijk erkenning hebben gegeven voor het leed dat hem werd aangedaan.

Signaleren

”Gepleegd” is een ervaringsverhaal, geschreven vanuit het perspectief van een slachtoffer. Het perspectief van pleegouders of anderen komt in het boek niet naar voren. Toch neemt dat niet weg dat ”Gepleegd” een treffende en pijnlijke illustratie vormt van wat kindermishandeling is.

Het boek werpt de vraag op hoe dit onrecht zo lang kon doorgaan. Is niemand uit de kerk iets opgevallen? Hebben de buren nooit iets gehoord van het dagelijkse geweld? Hadden zijn leerkrachten nooit een vermoeden? Waarom deed de schoolarts niets toen hij Jaspers blauwgeslagen kruis zag? Het signaleren van onveiligheid in gezinnen is verre van eenvoudig. Maar het is wel een must. Niets doen is geen optie.

De auteur is teammanager, psychosociaal hulpverlener en mediator bij stichting De Vluchtheuvel in Dordrecht.

Boekgegevens

Gepleegd. Haat en geweld in een pleeggezin onder jeugdzorg, Jasper Heijting; uitg. Tobi Vroegh; 256 blz.; € 17,50