Dat stelde de journalist Barton Gellman vast op basis van de tienduizenden geheime stukken die hij van klokkenluider Edward Snowden had gekregen.

Lastig was wel: deze versleutelde documenten waren net als kinderporno; alleen al het bezit was strafbaar. Als hij ermee werd betrapt, zou de eenvoudige freelancejournalist zonder meer de gevangenis in draaien. Gellman legde de informatie vast op schijven zonder verbinding met andere systemen.

Daarnaast moest hij direct terug naar The Washington Post, de krant die hij in 2010, drie jaar eerder, had verlaten. De Post zet altijd advocaten in om zijn mensen te beschermen. Als freelancer was hij een makkelijk doelwit.

Marty Baron, de hoofdredacteur van The Washington Post, hoorde hem aan. Was het dan toch zo dat de NSA (National Security Agency) een hooiberg verzamelde om daar jaren later misschien nog eens een speld in te zoeken?

Het was de inlichtingendienst toegestaan dat te doen bij buitenlanders, maar beslist niet bij Amerikanen. Volgens de wet mag de overheid zonder verdenking zelfs geen brief van een burger openen. Maar mag de staat wel vastleggen wat op de envelop staat? In de tijd van pen en papier was het ondoenlijk bij te houden wie brieven aan wie schreef en hoe vaak. Maar in de digitale tijd is zoiets een makkie. Net als het bewaren van alle gegevens uit je smartphone. Die legt niet alleen je levenspatroon bloot (zoals je bed- en etenstijden), maar ook alle plaatsen waar je bent (geweest).

De documenten van Snowden toonden dat dit allemaal volop gebeurde. In naam van de terreurbestrijding legde de Amerikaanse inlichtingendienst van iedereen vast wie met wie belde. Deze gegevens (de zogeheten metadata) waren voor de NSA genoeg om een beeld van mensen te krijgen. Afluisteren was overbodig. Omdat alles werd bewaard, kon ook het belgedrag van iemand lang geleden worden ontrafeld.

Chatgedrag

En tja, bij het verzamelen van de hooiberg viel geen onderscheid meer te maken tussen Amerikanen en niet-Amerikanen. Van lieverlee werd ook chatgedrag bijgehouden. En stiekem werd dan ook de inhoud van die gesprekken opgeslagen. Voor altijd.

Het slot van het liedje was dat de burger doorlopend in een observatiekamertje van de politie zat. Hij kamde zijn haren in de spiegel aan de wand, zonder te weten dat hij van achter de spiegel 24 uur in de gaten werd gehouden. Vandaar de titel van Gellmans boek: ”Donkere spiegel”.

Hoofdredacteur Marty Baron knikte. Nu was het hem duidelijk waarom Gellman aan iedereen in de kamer had gevraagd telefoon en computers uit te schakelen.

De Post wilde de artikelen wel hebben. Vanzelf zou dat echter niet gaan. Gellman was bang voor de lang arm van de overheid en vroeg de hoofdredacteur een extra beveiligde ruimte zonder ramen met kluizen en computers zonder verbindingen die alleen met de zwaarst mogelijke beveiliging te openen zouden zijn. „Verder nog iets?” vroeg Baron.

Zo begon Gellman in 2013 aan zijn onthullingen. Parallel hieraan publiceerde The Guardian artikelen van Glenn Greenwald en werkte documentairemaakster Laura Poitras aan een film. Snowden, die tijdelijk in Hongkong verbleef, had in het grootste geheim drie deskundige journalisten in de arm genomen die elkaar ook scherp hielden.

Een bomaanslag had nauwelijks groter effect kunnen hebben. Weinig eerder werd beschreven dat de Amerikaanse overheid haar eigen burgers jarenlang had misleid.

Vanzelfsprekend werd Snowden verweten dat hij staatsgeheimen onthulde. En de media die dat voor hem deden, waren volgens de Amerikaanse staat medeplichtig aan landverraad.

De overheid wrong zich wekenlang in allerlei bochten om te ontkennen dat gegevens „massaal” werden „bewaard”, hoewel men later schoorvoetend toegaf dat ze werden „opgeslagen.” Het juridische verschil tussen deze twee woorden ontging de meeste mensen natuurlijk.

Toch klonk ook de vraag of Snowden gewoon een klokkenluider was, omdat de Amerikaanse overheid hier iets deed wat verboden was. De staat was bezig zichzelf te beschermen, niet de burger.

Pas toen Trump aantrad als president sloeg de stemming om. Mensen gingen beseffen dat de afluisterstaat een huis was waar de Oost-Duitse Stasi maar al te graag in had willen wonen.

Gellman beschrijft enerzijds zijn journalistieke verhaal met de Snowden-documenten. Anderzijds geeft hij veel technische informatie over de werkwijze van de NSA en Snowden. Tegelijk plaatst hij dat in het kader van de Amerikaanse rechtsstaat, en legt uit waarom de overheid hier zelf de wet overtrad. Een makkelijk boek wordt het hiermee niet. Maar wel een verrijking.

-—

Boekgegevens

Donkere spiegel. Edward Snowden en de afluisterstaat, Barton Gellman; uitg. Het Spectrum; 440 blz.; € 32,50