Trouwen tot de dood ons scheidt. Vrijwel alle stellen zullen met dat doel in het huwelijksbootje stappen. Bewust en graag wordt gekozen voor ‘levenslang’. Toch eindigt in ons land bijna 40 procent van de huwelijken niet door de dood van een van de partners, maar door een echtscheiding. Een huwelijk dat niet langer levensvatbaar is of lijkt, zorgt vaak voor veel verdriet en de nodige vragen en zorgen.

Wanneer de vraag gesteld wordt of er een Bijbelse grond is voor echtscheiding, zoals beschreven in Mattheüs 19, worden deze vragen en zorgen vaak alleen maar groter. Ook dan is er echter een oplossing te vinden waarmee vanuit Bijbels en kerkrechtelijk oogpunt kan worden ingestemd, maar die ook recht doet aan de situatie, de belangen en de problemen. De scheiding van tafel en bed kan zo’n oplossing zijn.

De komende weken ga ik in een serie van vijf artikelen in op verschillende aspecten van het personen- en familierecht en het erfrecht. Ik begin met de scheiding van tafel en bed.

Wanneer een huwelijk niet langer levensvatbaar is of lijkt, zijn er drie mogelijkheden:

1. (toch) bij elkaar blijven, al dan niet gecombineerd met relatietherapie;

2. het huwelijk laten eindigen door echtscheiding;

3. een scheiding van tafel en bed tot stand brengen.

Definitie

Wat is een scheiding van tafel en bed? Die houdt in dat het huwelijk nog wel in stand blijft, maar dat niet meer wordt samengewoond. Scheiden van tafel en bed is een oplossing wanneer het niet meer lukt het leven met elkaar te delen, maar een echtscheiding een brug te ver is. Doordat de echtgenoten getrouwd blijven, wordt het huwelijk dus niet beëindigd. Hierdoor is het relatief eenvoudig om tot verzoening te komen en is hertrouwen niet mogelijk. Om deze drie redenen kan voor de scheiding van tafel en bed worden gekozen. Die sluit hiermee aan bij Bijbelse en kerkrechtelijke bezwaren tegen echtscheiding. Doorgaans volgen bij een scheiding van tafel en bed geen kerkrechtelijke maatregelen.

Convenant en ouderschapsplan

Een scheiding van tafel en bed moet worden aangevraagd bij de rechtbank, door één van de echtgenoten of door hen samen.

Wanneer er minderjarige kinderen zijn, moeten over deze kinderen afspraken gemaakt worden. Denk bijvoorbeeld aan afspraken over wanneer de kinderen bij welke ouder zijn, op welk adres de kinderen ingeschreven worden en de kinderalimentatie. Deze afspraken moeten worden vastgelegd in een zogenaamd ouderschapsplan. Dit moet samen met het verzoekschrift tot scheiding van tafel en bed naar de rechtbank gestuurd worden.

Wanneer het de echtgenoten lukt om samen afspraken te maken over de verdeling van alle gezamenlijke bezittingen en schulden, kunnen zij deze afspraken vastleggen in een convenant. Dit convenant, een overeenkomst tussen de echtgenoten, dient dan samen met het verzoekschrift naar de rechtbank gestuurd te worden. Wanneer het hun niet lukt om hierover afspraken te maken, kunnen beide echtgenoten aan de rechtbank verzoeken doen over de manier waarop de bezittingen en schulden moeten worden verdeeld.

Het huwelijk blijft na de scheiding van tafel en bed dus wel bestaan, maar de echtgenoten leven niet langer samen en de bezittingen en schulden zijn niet langer gemeenschappelijk. Ook kan geen van beide echtgenoten met een andere partner hertrouwen.

Verschillen met echtscheiding

Tussen een scheiding van tafel en bed en een ‘gewone’ echtscheiding bestaan diverse verschillen. Een echtscheiding wordt ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand van de gemeente waar het huwelijk gesloten is. Door deze inschrijving wordt het huwelijk voor de wet beëindigd. De scheiding van tafel en bed wordt niet in de registers van de burgerlijke stand ingeschreven. De echtgenoten blijven daardoor voor de wet getrouwd. Een scheiding van tafel en bed wordt wel in het huwelijksgoederenregister ingeschreven. Dat is van belang bij schuldeisers. Zij kunnen het register raadplegen en zo vaststellen dat de echtgenoten financieel gezien niet meer bij elkaar horen.

Voor een scheiding van tafel en bed wordt met name gekozen wanneer de Bijbelse grond voor echtscheiding ontbreekt. Door de scheiding van tafel en bed blijft het huwelijk immers in stand. Wanneer de echtgenoten de weg tot verzoening willen inslaan, kunnen zij een gezamenlijk verzoek aan de rechtbank doen. Er hoeft dus niet opnieuw getrouwd te worden. Na een echtscheiding is hertrouwen wel nodig om weer tot een huwelijk te komen.

Daarnaast kan voor een scheiding van tafel en bed worden gekozen als echtgenoten er nog niet zeker van zijn of ze wel definitief uit elkaar willen. De scheiding van tafel en bed wordt dan gezien als een zogenaamde time-out, een periode van bezinning waarin bedacht kan worden wat de echtgenoten werkelijk willen. Na een scheiding van tafel en bed is het relatief eenvoudig niet alleen om tot verzoening te komen, maar ook om daadwerkelijk echt te scheiden. Om deze praktische overwegingen wordt soms ook voor scheiding van tafel en bed gekozen door echtgenoten voor wie Bijbelse of kerkelijke overwegingen geen enkele rol spelen.

Tot slot kiest men soms voor een scheiding van tafel en bed om financiële redenen, bijvoorbeeld om te voorkomen dat iemand financieel verantwoordelijk blijft voor de schulden van de partner. Het laten opstellen van huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk kan daarvoor ook een oplossing zijn.

Aandachtspunten

Dat het na een scheiding van tafel en bed niet mogelijk is om te hertrouwen, wordt in christelijke kringen over het algemeen als positief gezien. Het huwelijk is dan immers Bijbels gezien niet verbroken. Tegelijkertijd is dit ook een aandachtspunt. Hertrouwen kan toch op een zeker moment aan de orde komen. Dat is dan pas mogelijk wanneer de scheiding van tafel en bed is omgezet in een echtscheiding. Zo’n omzetting kan, wanneer de andere echtgenoot daaraan niet wil meewerken (enkele uitzonderingen daargelaten), pas drie jaar na de scheiding van tafel en bed worden verzocht. De echtgenoten kunnen ook samen een verzoek tot omzetting van de scheiding van tafel en bed in een echtscheiding indienen. In dat geval geldt de voormelde driejaarstermijn niet.

Ook fiscaal gezien zijn er aandachtspunten. Zo kunnen na een scheiding van tafel en bed bepaalde aftrekposten niet meer opgevoerd worden in de aangifte inkomstenbelasting en zullen echtgenoten elk hun eigen toeslagen moeten aanvragen.

Hulp

Beëindiging van een huwelijk, om welke reden dan ook, brengt mensen in een kwetsbare positie. Veel zekerheden vallen weg. Goede (juridische) hulp en begeleiding zijn nodig om oplossingen te vinden die passen bij de geloofsovertuiging, de situatie en alle problemen en belangen. Dat vraagt van de hulpverlener juridische deskundigheid én kennis van Bijbelse opvattingen over huwelijk en echtscheiding en bekendheid met kerkrechtelijke aspecten van echtscheiding en de dilemma’s die kunnen spelen.

De auteur is werkzaam als advocaat bij Wille Donker advocaten in Alphen aan den Rijn. Zij maakt deel uit van de praktijkgroep personen- en familierecht en de praktijkgroep erfrecht. In het volgende artikel in deze serie wordt ingegaan op het gewijzigde huwelijksvermogensrecht.