Dat linksere denken komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. De samenleving roept om een nieuwe koers. Want de crisis legde pijnlijk de achilleshiel bloot van een staat waarin de overheid zich terugtrok en vitale zaken voor een belangrijk deel overliet aan de markt en private partijen. Belangrijke sectoren, zoals de zorg en het onderwijs, heeft dat geen goed gedaan. Door personeelstekorten en een te hoge werdruk was het daar al erg onrustig.

Heeft u weleens van het Mattheüseffect gehoord? Dit begrip introduceerde de socioloog Merton in 1968. Intuïtief voelde hij aan dat zij die al veel hebben, nog meer krijgen, en zij die weinig hebben, ontnomen wordt ook dat wat ze hebben. Deze werking –gebaseerd op een tekst uit het Mattheüsevangelie, maar door de socioloog van zijn geestelijke betekenis ontdaan– wilde Merton objectief meten. Sindsdien wordt dit effect ook onderzocht in de bestuurskunde en in de economie.

Minder kans

In recent onderzoek blijkt zonneklaar dat gelijke kansen in Nederland, ondanks (grond)wettelijke rechten en mooie verhalen, feitelijk niet bestaan. Een kind van laag opgeleide ouders uit een gemeente waar veelal lager opgeleide mensen wonen en waar het gemiddelde inkomen achterblijft, heeft later veel minder kans op een goede opleiding, een vaste baan en een stabiel inkomen.

Ik vrees dat de huidige crisis de tweedeling in de samenleving zal versterken en dat het Mattheüseffect nog zichtbaarder zal worden. Mensen met een goede opleiding, een goed inkomen en een goed netwerk, krijgen genoeg kansen en zullen die blijven krijgen. Kansarmen worden daarentegen steeds kansarmer en blijven aan de zijlijn staan. Als we niet radicaal gaan investeren in onderwijs en in de collectieve sector, zal deze tweedeling inderdaad alleen maar groter worden. Wereldwijd staan 200 miljoen banen op de tocht. Daarnaast maken techniek en digitalisering veel ‘oude’ beroepen overbodig.

Langetermijn

Plotseling is er 8,5 miljard beschikbaar voor het onderwijs. Prachtig natuurlijk, maar wat we echt nodig hebben is een overheid die niet alleen geld uitgeeft om de gevolgen van deze crisis te bestrijden (in dit geval onderwijsachterstanden), maar die daadwerkelijk voor de lange termijn durft te investeren in blijvende gelijke kansen en rechten op goed onderwijs (en goede zorg) voor iedereen. En ja, dan kun je er ook niet omheen om zóveel te investeren dat het beroep van leraar heel aantrekkelijk wordt. Evenals het werken in de zorg.

Meer dan ooit zal het aankomen op de bereikbaarheid en de betaalbaarheid van onderwijs en ontwikkelingsmogelijkheden voor iedereen, ongeacht wie je bent, waar je woont en wat je afkomst is. Soms droom ik er weleens van: gratis onderwijs voor iedereen. Ik hoop dat de volgende regering volop durft in te zetten op onderwijs en zorg. Want als de tweedeling in de samenleving toeneemt, zal dat ten koste gaan van ieders welvaart.

De auteur is coördinator arbeidsvoorwaardenbeleid bij de reformatorische vakorganisatie RMU. Reageren? sociaal@refdag.nl