„Ik kan niet níét lezen”, verklaart de 59-jarige historica en theologe. „Ik houd ervan. Als ik wakker word op vakantie, pak ik er eerst een boek bij.”

Een bloemlezing maken van boeken die haar in de loop der jaren hebben aangesproken, was toch niet makkelijk. Ten slotte werd het een aantal stevige pillen. „Het moest breed zijn, dus niet alleen theologie. Je vroeg: welke boeken vind je belangrijk voor je leven? Zo kwam ik al gauw bij deze grotere werken uit.”

Een boekenkast ontbreekt in de ruime woonkamer van de Goudse woning; de boeken zijn in andere vertrekken ondergebracht. Op de eettafel liggen de zeven gekozen boeken uitgespreid.

Sommige in een modern jasje, andere in vergeelde staat. Oldtimer van het gezelschap is een werk dat dateert uit 1737. Aan elk boek zit een verhaal vast: het ene is door Clements opgeduikeld in Schotland, een ander trok ze ooit uit de boekenkast van haar opa.

Calvijn en Hellenbroek liggen gebroederlijk naast Graafland en Hirsi Ali. Het tekent Clements: breed georiënteerd maar met een grote behoefte aan verdieping. De drie geprinte A4’tjes vol informatie over de gekozen titels verraden een grondige voorbereiding. Maar eenmaal aan de praat wordt het papier steeds vaker losgelaten.

1. Calvijn: een naslagwerk

„De ”Institutie” van Johannes Calvijn heb ik voor het eerst gelezen op studentenvereniging CSFR in Utrecht. Later bespraken we dit werk tijdens werkcolleges van mijn studie theologie. Daar kropen we door de hoofdstukken heen. Wat me aanspreekt in Calvijn, is dat hij eerlijk omgaat met de Schrift. Behalve de heldere uiteenzetting getuigt het boek ook van grote vroomheid. Je merkt bij het lezen dat Calvijn de lezer op een stevig fundament zet. Als student ben je toch op zoek. Zeker op Sola Scriptura, de Utrechtse tak van de CSFR waar ik lid was. Je komt in een bredere context terecht. Dat brengt in verwarring. Ik had iemand nodig die me hielp mijn weg daarin te vinden. De ”Institutie” gaf me veel steun.

De eerste keer dat je zo’n groot werk leest, moet je een aantal bergen over om het te kunnen bevatten. Inmiddels ben ik meer vertrouwd met het denken van Calvijn en is de ”Institutie” vooral een naslagwerk geworden. Elke zondag na de preek kijk ik in de Bijbelcommentaren van Calvijn na wat hij over het tekstgedeelte zegt.

En dan heb ik nog steeds dezelfde ervaring als toen ik de ”Institutie” voor het eerst las: zo helder en tegelijk zo vroom en gelovig.”

2. Knox: kerkhistorische bron

„”The Reformation in Scotland” is hier redelijk onbekend, maar is het hoofdwerk van John Knox. Knox was een vurig prediker die de strijd aanbond met de Katholieke Kerk in Schotland. Het was een felle strijd, maar bracht na veertig jaar de overwinning van de Reformatie. Knox schrijft de geschiedenis in opdracht van de Schotse adel, met grote kennis van zaken. Het is alsof het vuur van de strijd er nog in brandt. In reviews wordt dit boek te subjectief genoemd; men zou de religieuze kant vandaag minder sterk willen belichten. Maar het doel van Knox was juist om te laten zien hoe de Reformatie ondanks zware tegenkrachten de overwinning verkreeg. Er zijn weinig preken van Knox bewaard gebleven; dit historische werk gelukkig wel. Toen ik drie jaar geleden in Edinburgh in het John Knoxhuis was, liep ik er toevallig tegenaan. Bij een bezoek aan Schotland gaat het in de koffer mee.”

3. Hellenbroek: hart van het geloof

„Ik denk niet dat er een boek is dat zo grondig de lijdensgeschiedenis onderzoekt als ”Kruistriomf van Vorst Messias”. Daarin is het uniek. We kennen de lijdensgeschiedenis natuurlijk, maar Hellenbroek zoekt de gebeurtenissen tot de bodem uit. Ook heeft hij een bijna psychologisch verstaan van figuren als Judas, Pilatus en de leden van het Sanhedrin. Met zijn aandacht voor de kleinste details dringt Hellenbroek tot de volle omvang van het lijden van Christus door. Mijn exemplaar van ”Kruistriomf” stamt uit 1737; we hebben het via mijn moeder van mijn opa geërfd. Ik leid op dit moment een kring over de ”Kruistriomf”. Met een aantal gemeenteleden komen we een paar keer per jaar bij elkaar en bespreken we twee preken. Samen lezen heeft echt een meerwaarde. Thuis lees ik de preken door, vat ze samen en bedenk gespreksvragen; maar op kring komen er altijd weer nieuwe gedachten boven. Heel waardevol. We proberen Hellenbroek te volgen in zijn verklaring van de tekst, maar ook in zijn toepassing. We lezen niet alleen om te weten, maar ook om te verstaan.”

4. Graafland: gereformeerd piëtisme

„Bij professor C. Graafland ben ik assistent geweest tijdens mijn studie. Hij geeft in ”Van Calvijn tot Barth” op een heel leesbare manier toegang tot de gereformeerde traditie. Ik heb het boek vrij snel na verschijnen gelezen. Graafland weet de grote lijnen aan te geven maar legt ook ragfijn de verschillen bloot. Het lezen van dit boek heeft me geholpen om de gereformeerde traditie beter te kennen. Ik ben opgevoed bij Brakel en consorten; maar het is fijn als iemand je door de reformatiegeschiedenis heen leidt. Graaflands commentaar deel ik overigens niet altijd. Zo is hij kritisch over de ontwikkeling van het gereformeerd piëtisme na Calvijn; naar zijn mening is het te scholastisch en te subjectivistisch – draait het teveel om het eigen heil. Dat vind ik weleens jammer.”

5. Van Praag: Joodse bekeerling in de oorlog

„Voor het Joodse volk heb ik warme belangstelling. ”Levenservaringen van een Israëliet van, voor en tijdens de oorlog” van Eliezer van Praag is het relaas van een Jood uit Amsterdam die eind negentiende eeuw geboren wordt. Hij was een toegewijde Joodse jongen, maar seculariseert doordat zijn familie het niet zo nauw neemt met de religieuze regels. Als geseculariseerde Jood komt hij in Rotterdam in aanraking met de Jodenzending. Aanvankelijk verzet hij zich fel. Op den duur loopt hij vast door de gesprekken in het zendingshuis, maar ook door eigen onderzoek. Zo breekt hij door het Joodse omhulsel heen en komt hij tot de erkenning dat de hele wet in Christus is vervuld. Een bijzonder verhaal. Ingrijpend is het om te lezen dat hij daarna nergens meer veilig is: niet bij de Duitsers, maar ook niet bij zijn familie.

Een collega wees me op dit boek, Van Praag was haar overgrootvader. Vorig jaar kwam een rabbijn uit Amsterdam iets vertellen in mijn les op het Driestar College. Ik heb hem de titel van het boek meegegeven, maar ik weet niet of hij het ook gelezen heeft.”

6. Hirsi Ali: moedige vrouw

„We kunnen in onze tijd niet meer om de islam heen. Ayaan Hirsi Ali, de schrijfster van ”Nomade”, is geboren in Somalië en kent de islam van binnenuit. Voor een huwelijk, waarvoor ze zelf niet koos, moet ze op reis naar Canada. Onderweg verandert ze haar bestemming en komt ze in Nederland terecht. Ze beleeft hier een roerige periode, maar trekt daarna weer verder. Nomade is ze in zekere zin zelf. Daarmee komt ze tot het punt van haar boek: de islam is gevormd door de Arabische nomadencultuur. De ondergeschikte positie van de vrouw is terug te voeren op de strakke rolverdeling in de nomadenstam. Mohammed heeft die regels vastgelegd in de Koran. Een interessante gedachte, die voor mij veel verklaart. Ik bespreek stukken van dit boek in mijn lessen. Leerlingen zeggen soms: dit is te zwart-wit. Het is niet voor niets dat zoveel 
mensen op haar reageren. Voor mij is Hirsi Ali een moedige vrouw die eerlijk schrijft over de cultuur waar ze uitkomt en die het gesprek over de islam aangaat.”

7. Gombrich: kennismaking met kunst

„Tijdens mijn studie deed ik een bijvak kunstgeschiedenis. Toen heb ik ”Eeuwige schoonheid” van Ernst Gombrich gelezen. Er ging met dit boek een wereld voor me open. Gombrich beschrijft de ontwikkelingen in de kunst door de eeuwen heen en legt ook dwarsverbanden, bijvoorbeeld hoe de Griekse kunst de christelijke beïnvloedde. Het is heel mooi om op die manier de Europese cultuur te leren kennen. Je gaat veel bewuster om je heen kijken. In de tijd dat ik dit boek las, zag ik fietsend door Utrecht steeds Griekse tempels. Je komt op reis opeens gebouwen en voorwerpen tegen die je herkent uit zijn boek. Je kunt veel dingen beter plaatsen en waarderen. Dat ervaar ik als heel verrijkend.”

Serie Uit de boekenkast
Mensen uit alle geledingen van de maatschappij vertellen over boeken die invloed hebben gehad op hun leven.