Hij overleed vier eeuwen geleden. Friesland besteedde daar het afgelopen jaar veel aandacht aan. Tegelijk wordt in een voetnoot van een nieuw boek opgemerkt: „De herdenking van Willem Lodewijk lijkt in 2020 vrijwel voorbijgegaan te zijn aan Groningen en Drenthe, de andere gewesten waarvan hij stadhouder was.” Dit boek beoogt „een herwaardering van een stadhouder die ten onrechte lange tijd in de schaduw van Maurits werd geplaatst.”

Robuust woord

De titel van de uitgegeven bundel bestempelt Willem Lodewijk als stadhouder en strateeg. 
Hij regeerde over de noordelijke gewesten, maar zijn invloed reikte veel verder. Hij steunde zijn neef Maurits in de strijd tegen de Spanjaarden. „Een hechte samenwerking, zonder de geringste onderlinge wrijving”, stelt een van de auteurs vast.

De auteurs tekenen Willem Lodewijk als een overtuigd calvinist, maar „minder intolerant” dan sommige predikanten –zoals Johannes Bogerman– volgens hen waren. Hij ontzag de roomsen en de doopsgezinden, vanwege de vrijheid van geweten en omdat hij vrede en eenheid hoog in het vaandel had staan.

In Leeuwarden kwam hij nogal eens over de vloer bij ds. P. Baers. Dan bekeek hij de inhoud van de boekenkast, want die had zijn belangstelling. Soms verontschuldigde de stadhouder zich omdat hij „naer krijghs-gebruyck een robuust woordt sprack.”

Betekenis

Graaf Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg was een van de grondleggers van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In de laatste decennia van 
de zestiende eeuw wist hij, samen met prins Maurits, het grond­gebied van de nieuwe staat veilig te stellen en uit te breiden. In de strijd met de Spaanse dwingeland ging het hem om „Gods eer en de vrijheid van het vaderland.” Hij achtte zich gelukkig dit doel „met goed en bloed” te mogen dienen en getuigde van het vertrouwen dat God de inspanningen zou zegenen.

Wat de betekenis van de stadhouder voor Groningen en Drenthe betreft: „De grote verdienste van Willem Lodewijk is dat hij erin slaagde een vanouds sterk op het Duitse rijk georiënteerde regio te incorporeren in een nieuw, Nederlands staatsverband.”

Tijdens het Twaalfjarig Bestand, de adempauze in de strijd tegen Spanje van 1609 tot 1621, droeg hij ertoe bij dat tijdens de godsdiensttwisten de rust terugkeerde. In zijn eigen gewesten bracht hij stabiliteit in de bestuurlijke verhoudingen. Omwille van de gereformeerde leer greep hij krachtig in toen remonstranten in het stadsbestuur van Leeuwarden hun invloed wilden doen gelden. Zijn verzoeningsgezindheid had grenzen.

Toen de geschillen tussen remonstranten en contraremonstranten de republiek verscheurden, drong Willem Lodewijk er bij Maurits voortdurend op aan in actie te komen. De Friese stadhouder wenste „geen wijziging in de gereformeerde godsdienst waarin God de Staten veertig jaar zo wonderbaarlijk behouden had.” De ontwikkelingen in de kerk baarden hem zorgen: „Er wordt een leer geleerd die vreemd is, die wij in geen veertig jaar hebben vernomen. Als deze leer leidend wordt, is de Reformatie tevergeefs geweest.”

Landsvader

Willem Lodewijks gestalte imponeerde niet: hij was klein, liep mank –sinds een kogel zijn onderbeen had getroffen– en ging altijd eenvoudig gekleed. Bij een boer waar hij zich tijdens een jachtpartij zou opwarmen en even zou rusten, zakte hij in een leunstoel bij het haardvuur. Prompt werd hij bij de arm gepakt: de stadhouder moest daar zitten. Dat hij de stadhouder wás, had de boer even niet in de gaten.

Maar zijn daden waren groot; „in al sijn doen ende laten” betoonde Willem Lodewijk zich „onsen lieven Landtsvader” te zijn. Vandaar dat historicus prof. dr. A. Th. van Deursen hem bestempelde als „een van die zeldzame mensen, van wie de geschiedenis louter goeds vertelt.”

Familievader

De oudste zoon van Jan van Nassau stimuleerde de oprichting van universiteiten in Franeker en Groningen. Kinderen had hij niet; hij was slechts een halfjaar getrouwd geweest. Maar binnen de familie was hij een vaderlijke raadsman, als pater familias.

Pijnlijk was intussen dat de strijd met de Spanjaarden ook een familietwist geworden was. Willem IV van den Bergh, getrouwd met de oudste zus van Willem van Oranje, was overgelopen naar de vijand. Vier van zijn zonen kregen hoge functies in het Spaanse leger. Zodoende stonden neven tegenover elkaar, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Roep om biografie

Willem Lodewijk stierf op 13 juli 1620, 60 jaar oud, na een regeringsperiode van 26 jaar. 
Dr. L. Wagenaar Hzn. –naar Friese wijze noemde hij zich dr. L. H. Wagenaar– beschreef in 1904 ”Het leven van graaf Willem Lodewijk, een vader des vaderlands”. Volgens het nieuwe boek maakt Wagenaar „de lezer op vrijwel elke pagina deelgenoot van zijn ronkende verering voor ”úz heit”.” Daarom klinkt de roep om een nieuwe, gedegen biografie van Willem Lodewijk. Deze bundel draagt alvast bouwstenen aan.

Willem Lodewijk: stadhouder en strateeg (1560-1620-2020), Hanno Brand & Joop W. Koopmans; uitg. Verloren, Hilversum, 2020; ISBN 9789087048723; 192 blz.; € 20,-