Op straat zijn na half negen mag met een avondklok slechts bij hoge uitzondering. Lang is die lijst met uitzonderingen niet. Het bezoeken van een bijeenkomst om de godsdienst uit te oefenen, zoals een eredienst, staat in ieder geval niet in het rijtje.

„Kan een kerkdienst nog eindigen na half negen?” vroeg een verslaggever aan Rutte tijdens de persconferentie woensdagmiddag. „Dat lijkt me niet”, antwoordde de premier, „maar dat gaan we voor u uitzoeken.”

Dat Rutte hier niet direct nee zei, zal alles te maken hebben met de vrijheid van godsdienst. Zo bleken enkele maatregelen die de overheid in maart nam om het coronavirus tegen te gaan, later strijdig met de godsdienstvrijheid. Nu beperkt de overheid zich –wat het aantal bezoekers van een eredienst betreft bijvoorbeeld– strikt tot het geven van adviezen, zij het dat die meestal „zeer dringend” zijn geformuleerd. Momenteel wordt overigens het overgrote deel van de kerkdiensten in Nederland –conform overheidsadvies– uitsluitend online uitgezonden, of met een klein aantal bezoekers.

Algemeen

Toch lijkt Ruttes „dat lijkt me niet" in dit geval juridische grond te hebben. Het instellen van een avondklok is –op enkele uitzonderingen na– een algemeen geldende maatregel, stelt kerkrechtspecialist mr. dr. Teunis van Kooten. Hij wil voorzichtig zijn in zijn conclusies omdat er nog geen wetsvoorstel ligt. „Maar in principe mag een overheid zo’n algemene beperking doen. Die geldt dan voor iedereen, net zoals de verkeersregels voor iedereen gelden, ongeacht welke levensovertuiging men heeft.”

Belangrijk uitgangspunt is dat er voldoende ruimte moet overblijven om de godsdienst uit te oefenen, zegt Van Kooten. „In dit geval is die er, waarmee de overheid de maatregel ook mag nemen. Zo heeft een kerk op zondag overdag alle ruimte om een kerkdienst te houden. Ook om 18.30 uur beginnen zou nog kunnen, als de avondklok ingaat om 20.30 uur. Het enige wat de avondklok voor kerken kan betekenen is dat zij hun dienst een halfuur of uur zouden moeten vervroegen, maar dat is geen ontoelaatbare inbreuk op de godsdienstvrijheid.”

Huisbezoek

Hoewel het kerkelijk leven door de lockdown al grotendeels stilligt, heeft de afgekondigde avondklok –als die door de Kamer komt– ook gevolgen voor andere kerkelijke activiteiten dan de eredienst. Daarbij springt met name het pastoraat in het oog. Zeker bij bijzondere gelegenheden zoals crisispastoraat, ziekenbezoek of stervensbegeleiding laat de geestelijke zorg zich vaak moeilijk plannen.

Ook de andere woensdag afgekondigde maatregelen hebben impact op het pastoraat. Zo is het aantal mensen dat in huis ontvangen mag worden per direct teruggeschaald naar één persoon. Op huisbezoek gaan met twee ambtsdragers past daar niet bij. Daarbij is bovendien geen sprake van een bijeenkomst om de godsdienst te belijden, stelt Van Kooten. „Ik heb ook de indruk dat het bezoeken met twee personen vooral een goed gebruik is. Terecht, want het is beter met twee personen te zijn als er bijvoorbeeld iets vervelends voorvalt tijdens het gesprek. Maar nergens, ook in de Dordtse Kerkorde niet, lees ik dit als een verplichting. Kerkenraden zullen dus moeten zoeken naar andere mogelijkheden.”

Anders wordt het wanneer het gaat om het verlenen van noodzakelijke pastorale zorg, zoals een bezoek aan een zieke of aan iemand die op sterven ligt. „Als mensen in zo’n situatie geestelijke bijstand verlangen, vind ik het nogal wat wanneer dat niet mogelijk is.”

Werkgeversverklaring

Wie voor het werk de straat op moet, mag tijdens de avondklok naar buiten als hij een werkgeversverklaring kan tonen. Zo’n verklaring zou ook in de kerk een rol kunnen spelen, bijvoorbeeld als een predikant nog naar het ziekenhuis moet. De vraag wordt al lastiger als hetzelfde bezoek wordt afgelegd door een ouderling –bijvoorbeeld in een vacante gemeente– die immers niet in dienst van de kerk is.

Donderdag overlegt het kerkelijk overlegplatform Interkelijk Contact in Overheidszaken (CIO) met minister Grapperhaus over de consequenties van de avondklok voor kerken. De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) gaf woensdag aan op dat overleg te wachten, alvorens een advies te versturen over het afgeven van een werkgeversverklaring.

Van Kooten zegt niet te willen speculeren over het kunnen inzetten van een dergelijke verklaring rond kerkelijk werk. „Wel denk ik dat het goed is de discussie verder te voeren over de vraag of een predikant niet kan worden aangemerkt als een zorgberoep, net zoals het verplegend personeel. De ouderwetse omschrijving van zijn ambt zegt het al: hij is een zielzorger. Op grond daarvan zou ik zeggen dat een predikant wel naar het ziekenhuis toe zou moeten kunnen tijdens de avondklok. Maar ik durf niet te zeggen hoe daar in de praktijk door de politie mee wordt omgegaan; dit is voor ons allemaal nieuw.”