Nu aan de hand van DNA is vastgesteld dat schapen in Ooij en Erlecom zijn aangevallen en gedood door een mannelijke goudjakhals is alle twijfel weggenomen. Het kleine neefje van de wolf heeft de weg naar Nederland gevonden.

Vier keer eerder waren er met een cameraval opnamen gemaakt van het roofdier. De eerste keer, op 19 februari 2016, waren het foto’s op ecoduct Oud Reemst, dat Nationaal Park de Hoge Veluwe verbindt met het Planken Wambuis. Toen dat bekend werd, bleek dat er een week eerder al video-opnamen waren gemaakt van een goudjakhals op ecoduct Woeste Hoeve, een kilometer of tien verderop. Drie buitenlandse experts bevestigden toen dat het om een goudjakhals ging, een vierde twijfelde nog een klein beetje. Het DNA dat op de schapen werd aangetroffen nam dit laatst restje onzekerheid weg. Eind oktober was de goudjakhals actief aan de rand van de Ooijpolder tussen Nijmegen en de Duitse grens.

Echt verbaasd zijn de deskundigen niet; voor een goudjakhals waarvan bekend is dat die in Noord-Rijnland-Westfalen rondzwerft is een uitstapje naar Nederland goed te doen. De dieren, die doorgaans niet meer wegen dan 10 tot 15 kilo –een wolf kan een gewicht van ruim 40 kilo bereiken– zijn in staat enkele tientallen kilometers per dag af te leggen. In Hongarije legde een goudjakhals met een zender eens 230 kilometer af in twaalf dagen. Het dier ziet eruit als een kleine wolf met verhoudingsgewijs wat kleinere poten en staart. Bij het lopen houdt het anders dan de wolf zijn staart altijd naar beneden. De kleur varieert van rossig bruin tot goudrood. Een opvallend kenmerk vormen de aan elkaar gegroeide zolen van de voortenen. Dat is in het veld niet te zien, maar pootafdrukken zijn daarmee gemakkelijk te onderscheiden van die van wolf, vos of hond.

Landbouwhuisdier

Het exemplaar waarvan het DNA is gevonden had in Duitsland al de codenaam GG010m gekregen, wat staat voor Genetische Goudjakhals 010, man. Op 18 augustus werden sporen van dit dier gevonden ten zuidoosten van Duisburg en tussen 25 september en 18 oktober bij Kranenburg, even over de grens bij Nijmegen. De goudjakhals is een alleseter en jaagt vooral op knaagdieren. Toch is ecoloog Edgar van der Grift, onderzoeker bij Wageningen Environmental Research, niet echt verbaasd dat het dier zich aan schapen vergreep, die groter en zwaarder zijn dan hijzelf. „Een schaap is als prooi aan de grote kant, maar valt in dezelfde categorie als kalveren van herten en gazellen waar goudjakhalzen in Zuidoost-Europa en het Midden-Oosten op jagen”, aldus Van der Grift. Een landbouwhuisdier zoals een schaap is geen partij voor een roofdier. Dat de schapen door meer dan één goudjakhals zijn aangevallen sluit hij bijna uit. „Als het er meer waren geweest, hadden we wel verschillende DNA-sporen aangetroffen.”

Oorspronkelijk komt de goudjakhals uit Zuidoost-Europa en Azië, waar zijn leefgebied zich uitstrekt van de Balkan tot Thailand en van het Midden-Oosten tot Oostenrijk. Hoewel het dier een echte alleseter is en zich gemakkelijk weet aan te passen, gaan experts ervan uit dat ander landgebruik en veranderingen in het klimaat ertoe hebben geleid dat de dieren zich naar het noorden en westen van Europa verspreiden. Van der Grift wijst op de ontvolking van het platteland in landen waar het economisch minder gaat. De mensen trokken naar de stad en tegelijkertijd stopte de jacht op de wolf, waardoor die meer ruimte krijgt en daarmee de goudjakhals verdringt. „Wolven en goudjakhalzen zijn natuurlijke vijanden. Als een wolf zo’n jakhals tegenkomt, vreet hij hem op. Het is wat speculatief, maar we gaan ervan uit dat dit de goudjakhals aanzet om nieuw leefgebied te zoeken.” De ecoloog trekt een parallel met de coyote in Noord-Amerika, die concurreert met de wolf en wegtrekt zodra dit grote roofdier zich ergens vestigt. Inmiddels zijn er populaties goudjakhalzen in Tsjechië, Kroatië en Slovenië. Sinds de eeuwwisseling komt het dier behalve in Duitsland, Denemarken en de Baltische staten ook in Italië voor.

Alleseter

Hoewel goudjakhalzen net als wolven schuwe dieren zijn, wagen deze alleseters zich toch in de buurt van mensen. Ze maken niet alleen jacht op ratten, muizen en andere kleine zoogdieren, maar scharrelen ook graag door afval om te zien of er nog iets van hun gading bij is. Net als de vos is de goudjakhals een echte opportunist die net zo goed weet te overleven in moerasachtig gebied als in een woestijnachtige omgeving. De beschutting van struweel in de Ooijpolder kan hij goed gebruiken. Het dier leeft in familieroedels die bestaan uit een alfa-ouderpaar met jongen. Doorgaans verlaten de jongen de roedel zodra ze volwassen worden, maar soms blijven ze nog een paar jaar bij elkaar en dan kan zo’n roedel uitgroeien tot wel vijftien of twintig dieren, schetst Van der Grift. Hij verwacht dat ze oude holen van vossen en dassen in gebruik nemen, al graven de dieren ook eigen holen.

Hoewel zijn sociale leefwijze doet denken aan die van de wolf, heeft het leefgebied van de goudjakhals qua omvang meer gemeen met dat van de vos. „Ze staan in de voedselketen een treetje hoger dan de vos. Ze beconcurreren elkaar, maar leven in hetzelfde segment en kunnen in hetzelfde gebied leven zonder elkaar uit te sluiten, zoals de wolf doet.”

Afgemeten aan het aantal vossen, meent Van der Grift dat er in Nederland ruimte is voor „aardig wat” goudjakhalzen. Het aantal van 1000 dat is genoemd acht hij „misschien een overschatting, al kan het ook een onderschatting zijn. De waarnemingen van de laatste vier jaar zeggen niets over het aantal dat hier echt loopt.”

Dát het dier vanuit Zuidoost-Europa hierheen is getrokken, beschouwt de ecoloog als een indicatie dat we met het natuurbeleid op de goede weg zijn. Dat er tot twee keer toe opnamen zijn gemaakt op een ecoduct laat tevens zien dat wilde dieren deze voorzieningen weten te vinden. Overigens verwacht Van der Grift niet dat goudjakhalzen eenzelfde impact zullen hebben op de natuur als de wolf. Een gevestigde wolf veroorzaakt onrust onder herten en reeën, die op een andere manier voedsel gaan zoeken waardoor hij indirect invloed heeft op de verjonging van het bos. De impact van de goudjakhals is daarvoor te klein. „Die kan er lokaal best zijn op een kleine populatie muizen of konijnen. Maar het is meestal niet zo dat predatoren de omvang van de populatie prooidieren bepaalt, het is precies omgekeerd.”

Dat goudjakhalzen zich op niet al te lange termijn in Nederland voortplanten, acht de onderzoeker „zeer wel denkbaar. Ik weet niet wanneer, maar wellicht worden we verrast en is het volgend jaar al zo ver.”