Ze werden allemaal betaald maar nooit geleverd. De ‘baanbrekende’ uitvindingen zijn het product van een oplichtersorganisatie met tentakels tot diep in het voormalige Oostblok en geldsporen tot in Panama. Een reeks irritante reclamefilmpjes brengt de oplichters op het spoor.

Zit ik midden in een playlist of sta ik op het punt om een nieuwe video te kijken, dan duikt steevast die reclame op. Het geluid eronder laat zich nog het best omschrijven als ”geklingel”, dat na zo’n tien seconden wordt opgepompt met wat goedkope beats. Snel wegklikken is er niet bij: YouTube laat me pas zien waarnaar ik op zoek ben als ik de reclame hebt uitgezeten. Dus wacht ik geregeld met enige frustratie tot ik door kan klikken. Ondertussen zie ik beelden van een uitvouwbare drone, even later gevolgd door een exploderende auto. De boodschap: deze drone is zo revolutionair dat zelfs de allerbeste drones van dit moment erbij verbleken. En toch kost deze baanbrekende innovatie maar 90 euro. Moet ik wel snel beslissen natuurlijk, want morgen stijgt de prijs.

Ik haak al snel af, met in mijn achterhoofd het goedbedoelde advies van Marktplaats: „Als iets te mooi klinkt om waar te zijn, is het dat waarschijnlijk ook.” Het is bij deze advertentie niet anders. Heb je ooit een consumentendrone een auto zien opblazen? En bovendien: als ik een drone wil kopen, dan wordt het zeker niet de XdroneHD. Technologie koop ik nou eenmaal graag in een speciaalzaak – al was het alleen maar vanwege de garantie.

Zo revolutionair is die „meest innovatieve drone van de afgelopen tien jaar” bovendien helemaal niet. Op crowdfundingwebsites kickstarter.com en indiegogo.com kwamen in de afgelopen jaren veel vergelijkbare producten langs. Sinds marktleider DJI een opvouwbare drone introduceerde, regent het namelijk goedkope klonen. Ik laat die XdroneHD dus graag aan me voorbijgaan. Jammer voor Alexander Steevens, die slimme Hollandse jonge uitvinder die blijkbaar genoeg geld heeft om zijn product breed in de markt te zetten, maar ik negeer de reclame en probeer het vervelende deuntje weg te stoppen in een vergeethoekje van m’n brein.

Toch raak ik het geluid niet helemaal kwijt. Misschien komt dat omdat ik het al zo vaak heb gehoord, misschien ook omdat het een schoolvoorbeeld is van een irritante soundtrack. Zelfs als de beelden allang van mijn netvlies zijn verdwenen, herken ik het geluid nog uit duizenden.

Mijn interesse is dan ook gewekt als ik maanden na de eerste confrontatie opnieuw de soundtrack hoor. Nu niet bij een advertentie van de drone, maar onder een ander reclamefilmpje. Opnieuw van een innovatie, opnieuw sensationeel. In een fractie van een seconde bekruipt me een vreemd vermoeden. Het zal toch niet waar zijn…?

Gebakken lucht

Het is waar: wéér heeft een Nederlander een baanbrekende vondst gedaan. Vergeet drone-uitvinder Alexander Steevens en concentreer je op professor Guus ter Velde. Die bedacht namelijk de Qtwists – een even simpel als geniaal apparaatje waarmee je moeiteloos oorsmeer verwijdert. Hoe handig is dat?

Om eerlijk te zijn laat ook deze video me koud. Maar ook weer niet helemaal, want eigenlijk roept de nieuwe reclame meer vragen op dan deze kan beantwoorden. Want welke hoogleraar slijt z’n dagen nu met het bedenken van een oorsmeerapparaatje? En waarom komt Ter Velde niet pontificaal in beeld als hij zo trots is op z’n vondst?

In mijn hoofd wordt iets in gang gezet. Mijn hypothese: professor Ter Velde is een verzinsel. Net als Alexander Steevens.

Nieuwsgierig geworden ga ik eerst op zoek naar Alexander Steevens. Zijn naam doet me denken aan Alexander Klöpping, de inventieve oprichter van krantenkiosk Blendle. En aan een andere Alexander, die de wereld verovert met uitgekiende gezelschapsspellen. Maar wat ik ook google, ”Alexander Steevens” levert geen enkel bruikbaar resultaat op. Ook over professor Ter Velde kan de zoekmachine geen informatie aandragen. Het bevestigt mijn vermoeden: er is geen professor Ter Velde, en ook geen Alexander Steevens. Maar daarmee is dit raadsel voor mij niet afgelopen. Want wat schuilt hierachter? En welke organisatie steekt nu een vermogen in advertenties voor gebakken lucht? Daar wil ik meer van weten.

Terug maar naar het begin dan: het filmpje van de innovatieve drone. Dat was immers het startpunt van mijn zoektocht.

Op zoek naar informatie typ ik in mijn browser de website in van de drone. En daar gebeurt iets vreemds. Als ik naar xdronehd.com navigeer, opent mijn browser de Engelstalige variant. Wat blijkt: daar heet de uitvinder van de inklapdrone niet ”Alexander Steevens”, maar ”Arthur Bell”. Nu wordt het toch wel een heel schimmig zaakje. Even naar beneden scrollen levert nog meer dubieuze zaken op. De opvallendste daarvan zijn de zogenaamde reviews van klanten. Dat zij de drone stuk voor stuk vijf sterren geven, mag niet verbazen. Wat wel verbaast, is dat ze op de Engelse website Alan, Nick en Andrew heten. Op de Nederlandse versie gaan ze echter als Peter, Karel en Bastiaan door het leven. Het wordt me steeds duidelijker: dit zaakje stinkt.

„Prima beeld”

Benieuwd of de bedrieglijke marketingcampagne slachtoffers heeft geëist, ga ik op zoek naar klantverhalen over de XdroneHD.

Om te horen of er Nederlanders melding van oplichting deden, klop ik eerst aan bij de Fraudehelpdesk. Die wil „vanwege de privacywetgeving” niets vertellen. Of de XdroneHD bij de fraudebestrijders in beeld is, blijft dan ook onduidelijk. Net als het antwoord op de vraag om hoeveel consumenten het dan zou gaan – en welk bedrag ze in de drone staken.

Het neemt niet weg dat er ook in Nederland slachtoffers vallen. Op Trustpilot schrijft ene Peter in juni 2020 erin te zijn geluisd. Hij dacht een professionele drone aan te schaffen, maar bleek bijna 100 euro neer te tellen voor kinderspeelgoed. Een tweede klant, Arie, had in augustus al even weinig geluk. Hij ontving namelijk een prul, dat linea recta retour ging naar China. Aangetekend welteverstaan, voor 30 euro verzendkosten. Een afdoende reactie van de verkoper krijgen beide kopers niet.

Via Marktplaats leg ik contact met een verkoper die de net aangeschafte drone al na een paar weken weer wil wegdoen. Waarom zou je dat doen als je tevreden bent over het product? En hoe kan het dat deze koper wel geluk heeft en andere klanten niet? De zoektocht levert weinig op: ik krijg een paar vage WhatsAppfoto’s doorgestuurd van de website waar hij ’m kocht en de opmerking dat de drone „prima beeld” geeft. Op andere vragen gaat de verkoper niet in.

Toch zijn de Nederlandse kopers nog altijd iets gelukkiger dan buitenlandse klanten van de XdroneHD: zij krijgen tenminste iets voor hun geld. Op Trust­review staan namelijk tientallen recensies van minder fortuinlijke kopers – voornamelijk uit Engeland. In veel gevallen trapten ze in de aanbieding om binnen een halfuur van enorme kortingen te profiteren – aangemoedigd door pop-upvensters met namen en woonplaatsen van fictieve klanten die ook zo’n drone zouden hebben gekocht. Na betaling konden ze naar hun centen én naar de drone fluiten.

Niet dat de Nederlandse klanten niet zijn opgelicht trouwens: de o zo innovatieve XdroneHD blijkt bij nader onderzoek niets minder te zijn dan de Eachine E58. Op AliExpress koop je die al vanaf 40 dollar; bol.com heeft ’m voor evenzoveel euro’s in de aanbieding.

Brievenbusfirma’s

Inmiddels is mijn nieuwsgierigheid tot een hoogtepunt gestegen. Heel benieuwd wie er achter deze oplichterij schuilgaat, probeer ik een WHOIS-zoekopdracht. Daarmee kun je eenvoudig de gegevens opzoeken van de partij die de website heeft geregistreerd. De zoekopdracht levert geen resultaten op, maar alleen wat gegevens over de hostingprovider.

Daarom verdiep ik me in de kleine lettertjes op XDroneHD.com: de contactgegevens en de algemene gebruiksvoorwaarden, waarnaar onder aan de webpagina wordt verwezen. Met name de voorwaarden zien er indrukwekkend uit, met kopjes als ”Intellectuele eigendomsrechten”, ”Leveringsvoorwaarden”, ”Richtlijnen voor restitutie” en ”Aansprakelijkheidsbeperking”. De contactgegevens zijn een stuk beknopter. Klanten kunnen contact opnemen met een telefoonnummer in Engeland of Brazilië. De moederpartij –Hyper Sls Ltd– blijkt gevestigd aan de Kwun Tong Rd in Hongkong, een typisch Aziatische straat, boordevol wolkenkrabbers.

Maar alweer klopt er iets niet. Want de contactgegevens verwijzen dan wel naar Hyper Sls Ltd, in de algemene voorwaarden valt de naam Sable Services LP. En dat is een heel ander bedrijf, dat vanuit Hongkong bezien ook nog eens aan de andere kant van de wereld is gevestigd. Sable Services LP houdt namelijk kantoor te 15 Bell St. in St. Andrews, een Schots stadje met zo’n 18.000 inwoners.

Blij met dit aanknopingspunt ga ik op zoek naar meer informatie. Een onderzoekje in Schotland moet immers mogelijk zijn. Nee dus, zo blijkt al snel. Want een beetje speurwerk leert dat het pand aan 15 Bell Street wordt gebruikt door Mail Boxes Etc. Dit bedrijf verhuurt postbussen aan bedrijven, maar lijkt in de praktijk vooral dienst te doen als brievenbusfirma. Tot de klanten behoren namelijk nogal wat schimmige ondernemingen die een dekmantel zoeken voor louche zaken. Alleen al in St. Andrews maken 466 bedrijven gebruik van de diensten van het bedrijf. Sable Services LP is er eentje van.

Sable Services LP zelf heeft nog niet heel oude papieren. Op 4 januari 2017 wordt het bedrijf geregistreerd als commanditaire vennootschap met Brennan Development Inc. Voor het contante bedrag van 2 pond treedt NIS Global Corp. toe als partner. Wie namens Brennan Development Inc. zijn handtekening plaatst, wordt niet duidelijk. Achter NIS Global Corp. staat echter een krabbel waarvan met wat fantasie ”James Dickins” kan worden gemaakt. Wat blijkt: NIS Global Corp. en de particulier –die geen ”Dickins” maar ”Dickens” heet– zijn beide gevestigd aan 43 Bredford Street in Londen. Op papier dan. Want Google leert al heel snel dat op het adres een postbussenverhuurder is gevestigd. Drie keer raden welke…

Juist, Mail Boxes Etc. – dezelfde firma als in Schotland.

Wie beide vennoten in Sable Services LP zijn en wat ze precies doen, blijft onduidelijk. Fris zijn ze zeker niet, want hun namen duiken op in een rapport van Bellingcat. Dat collectief ontdekte namelijk hoe malafide ondernemingen een eindeloze ketting aan Scottish Limited Partnerships (SLP’s) gebruiken om geld wit te wassen. Het web van bedrijven waaraan Brennan Development Inc. en Dickens hun namen verbinden, loopt via eilandengroep Saint Kitts en Nevis en Belize tot in Oekraïne en Rusland. De vennoten zijn niet bang voor vieze handen: ze werken onder meer met een vermoedelijke wapenleverancier en hebben banden met de politiek, zoals via de neef van voormalig president Koermanbek Bakijev van Kirgizië. Bakijev zelf wordt verdacht van witwassen, zijn zoon van illegale privatisering van land en de verkoop van staatseigendommen.

Paradise Papers

In 2017 concentreren Brennan Development Inc. en James Dickens zich echter op hun onlineactiviteiten. Hun kersverse bedrijf is blijkbaar volop in ontwikkeling, want een jaar later wordt er een vennoot bijgeschreven. Op 10 januari 2018 wordt namelijk de Portugees D. toegevoegd als ”person with significant control”. Zijn postadres: alweer 15 Bell Street in St. Andrews. Ongetwijfeld woont D. zelf niet in een brievenbus, maar hij kan zich met de brievenbusgegevens wel eenvoudig inschrijven als nieuwe vennoot. Volgens het uittreksel van Companies House –de Britse Kamer van Koophandel– krijgt hij direct een meerderheidsbelang in de zaak: 75 procent of meer aandelen, evenveel stemrechten en ook nog eens benoemingsrecht. Het papier wordt weer ondertekend met de onduidelijke handtekening die bij Brennan Development Inc. hoort.

De nieuwe vennoot blijkt een interessant aanknopingspunt. Wie hij ook is en wat hij ook doet, zakelijk gezien zwerft hij door heel Europa. Zo is hij op papier lid van de raad van bestuur van Habits OU, dat is gevestigd in Tallinn (Estland), en staat hij geregistreerd als manager van Hello Monday S.A. in Lissabon. Vooral dat laatste is opmerkelijk, want op het adres in Lissabon –te midden van Aziatisch aandoende hoogbouw, al is de straat er iets breder dan in Hongkong– bevindt zich advocatenkantoor Caiado Guerreiro. Achter een glazen balie liggen luxe, met hout afgetimmerde ruimten en muren vol kunstwerken. Van D. is echter geen spoor te bekennen.

Waar de Portugees wél een spoor nalaat, is in de Paradise Papers – een verzameling van bijna 13,4 miljoen teksten over internationale belastingontwijking die in de herfst van 2017 naar de pers werden gelekt. Via AdFactory Trading Company Limited, in 2011 opgericht op Malta, omzeilt D. namelijk Europese belastingwetgeving. Als wettelijk vertegenwoordiger en directeur van het handelsbedrijf en aandeelhouder van AdFactory Holding Company Limited weet hij op een ingenieuze manier zijn belastingafdracht tot een minimum te beperken. Wie verwacht dat D. met dat geld een riant optrekje heeft aangeschaft, komt –op papier althans– bedrogen uit. Rue Salvador Allende 1 in Lissabon ziet er eerder uit als een achterafstraatje – met antieke hoogspanningsmasten, nieuwe en vervallen wooncomplexen in verschillende kleuren en graffiti op de muren. Het contrast met de nieuwbouw enkele honderden meters verderop is groot. Daar geen verpaupering, maar stralend witte appartementen met uitzicht op bos en weiland.

Hier, op de kruising van de Rue Poço en de Rue Dom Nuno Álvares Pereira, loopt het spoor naar D. dood.

Fotomodellen

Daar lijkt het D. ook om te doen, want ook op internet blijft het bij een hoop losse eindjes. Naar Engeland natuurlijk, en naar Hongkong. En ook naar Tallinn, waar op het adres van Hyperstech –weer zo’n handelsnaam– toevallig een erkend UPS-servicecentrum zit.

Ondertussen zitten de mannen –en hun handlangers– niet stil. Vanuit weet-ik-niet-waar bestoken ze nietsvermoedende YouTubegebruikers in Nederland met de ene na de andere marketingcampagne. De droneaanbieding heeft zich inmiddels verplaatst naar België, maar haar opvolgers staan al klaar. Neem bijvoorbeeld die van de CoolAir, waarmee je in één minuut je hele kamer gezonder kunt maken. Het filmpje vertelt dat de CoolAir werd uitgevonden door twee jonge Nederlandse ingenieurs, John van Aalst en Marco Jansen. De blik waarmee de jongens in de camera kijken, doet echter vermoeden dat ze helemaal geen ingenieurs zijn maar fotomodellen. Dat blijkt: het fragment is namelijk te koop op videoclipverkoper shutterstock.com en laat zien dat de jongens met iets heel anders bezig zijn. Ze solderen helemaal geen luchtverfrisser, maar houden twee contacten tegen elkaar waarmee zelfgebouwde robots in beweging worden gezet.

De fraudeurs nemen dus niet eens de moeite om zelf een filmpje in elkaar te draaien. Sterker nog, zelfs hun ideeën bedenken ze niet zelf. De Qtwists van professor Ter Velde zijn namelijk een kopie van de multifunctionele FindBack-oorreiniger. En de inspiratie voor de CoolAir werd ontleend aan de Evapolar, een miniairco die op Indiegogo bijna een ton ophaalde via crowdfunding.

De CoolAir is er niet minder populair om. Terwijl ik de website bekijk, schaft Van der Togt er 4 aan en zijn er 82 geïnteresseerden op de site. Ik moet me natuurlijk wel haasten: het apparaatje kost normaal gesproken 178 euro, maar als ik binnen een kwartier beslis, profiteer ik van 50 procent korting. Henriëtte pakt de aanbieding mee, Arie ook. Maar die zijn natuurlijk fictief – net als Van der Togt. Gerard A niet: die betaalde in augustus 2018 voor vijf exemplaren, maar kreeg er maar één. En op TrustPilot doet Lianne haar beklag dat ze netjes heeft betaald maar niet krijgt geleverd. „Denk dat ik maar aangifte doe van oplichting.”

Of het haar helpt is maar de vraag. Door de schimmige constructie is het lastig om de daders te achterhalen, laat staan te berechten. Naar hun geld kunnen gefleste consumenten waarschijnlijk fluiten, tenzij ze profiteren van kopersbescherming. Wie met een creditcard of via PayPal betaalt, maakt kans om zijn geld terug te krijgen, maar dat is een zaak van lange adem en het nodige papierwerk. Terwijl een pop-up op xdronehd.com me vertelt dat ”Kees near Hillegom” net de aankoop van zijn leven heeft gedaan, herhaal ik het mantra van Marktplaats nog maar eens. „Als iets te mooi klinkt om waar te zijn, is het dat waarschijnlijk ook.”

Vanuit privacyoverwegingen is de naam van D. geanonimiseerd weergegeven op 26 januari 2022.