De beoogde constitutie, waarover de regeringsleiders eerder dit jaar overeenstemming bereikten, kan pas in werking treden nadat alle lidstaten afzonderlijk er hun goedkeuring aan hebben gegeven. In een aantal beslist rechtstreeks de bevolking via een referendum.

Premier Balkenende, die momenteel het voorzitterschap van de Unie bekleedt, maakte in de Italiaanse hoofdstad zijn rentree op het politieke toneel. Hij stond zes weken door ziekte op non-actief. Donderdagavond sprak hij reeds met Barroso, die er woensdag in het Europees Parlement niet in slaagde de vereiste meerderheid te verwerven voor het aantreden van zijn team van commissarissen. Ook vrijdag is er in onderonsjes en tijdens de lunch volop overleg gevoerd over de gerezen problemen.

Onduidelijk blijft voorlopig wat er precies gaat gebeuren. Barroso verklaarde donderdag eerst in een interview op de Franse radio dat hij streeft naar slechts een beperkte herschikking van zijn formatie. Later zei hij voor een Britse zender echter dat hij het mogelijk acht dat er diverse veranderingen komen.

Veel zal afhangen van de vraag in hoeverre bepaalde nationale regeringen bereidheid tonen hun oorspronkelijke kandidaat terug te trekken. Bij hen berust namelijk de bevoegdheid iemand voor te dragen. Het lijkt uitgesloten dat de Italiaan Buttiglione gehandhaafd wordt. Maar premier Berlusconi zou alleen een streep willen halen door diens nominatie als er nog meer aanvankelijke gegadigden voor een post in Brussel sneuvelen. Buttiglione mag in zijn ogen niet het enige slachtoffer zijn.

Hij krijgt voor dat standpunt steun van de aanvoerder van de christen-democraten in het EP, de Duitser Pöttering. Die spreekt zijn voorkeur uit voor „vier tot vijf” personele wijzigingen in de toekomstige Commissie. Als het die kant opgaat, raakt ook Kroes nadrukkelijk in de gevarenzone. Pöttering noemde haar naam al enkele malen. De fractieleiders in het Parlement hebben trouwens gevraagd om een onderhoud met Balkenende in diens rol van EU-voorzitter.

Afgelopen zomer lukte het de Nederlandse regering voor de oud-VVD-minister de zware portefeuille van Mededinging in de wacht te slepen. Het onderhandelingsspel begint nu echter opnieuw en het zal van Balkenende waarschijnlijk veel stuurmanskunst vergen om die hoofdprijs veilig te stellen. Daarbij kan het voorzitterschap een nadeel zijn, want in die hoedanigheid is het vooral zijn taak te zoeken naar compromissen en dat beperkt de ruimte om het nationale belang te verdedigen.

De Italiaan Monti, die de post Mededinging beheert in de huidige Commissie, neemt het op voor Kroes. Hij beschouwt haar als „iemand van wie positieve nieuwe ideeën te verwachten zijn over het Europese concurrentiebeleid.” Critici menen dat de vele en nauwe relaties die zij in het verleden onderhield met het bedrijfsleven een belemmering vormen om straks als commissaris objectief te oordelen over ondernemingen.

Barroso en zijn team hadden aanstaande maandag, 1 november, hun werkzaamheden moeten aanvangen. Nu dat niet kan, blijft het college van voorzitter Prodi, met daarin vanuit ons land Bolkestein, langer in functie. Naaste medewerkers die al een nieuwe baan hebben, zullen die pas later gaan vervullen.