De spoedige beschikbaarheid van vaccins tegen het Covid-19-virus heeft de discussie over wel of niet vaccineren doen oplaaien. Niet het minst binnen reformatorische kring. We willen beginnen met te benadrukken dat we de opvatting van mensen die vaccinatie strijdig achten met hun vertrouwen op Gods zorg en voorzienigheid, alleszins respecteren. Maar hebben die bezwaren soms ook niet te maken met traditie en overgeleverde leerstellingen, waarvan de kern niet meer is die doorleefde overgave aan Gods leiding in het leven? Overigens, ook gewetensbezwaren op grond van andere levensbeschouwingen verdienen gerespecteerd te worden. Een directe algemene verplichting tot vaccinatie wijzen we dan ook af.

Voor veel christenen is het geloof in Gods leiding en voorzienigheid niet in strijd met voorzorgsmaatregelen, zoals vaccineren. Voor hen komt de vraag naar wel of niet vaccineren in een proces van afweging. Namelijk tussen nadelen en risico’s en soms een bepaald onbehagen met het geheel aan de ene kant en overwegingen om wel te vaccineren aan de andere kant.

Aan die nadelenkant speelt bij Covid-19-vaccins dat ze in een ongebruikelijk korte tijd zijn geproduceerd, er nog weinig wetenschappelijke publicaties over zijn en er berichten opduiken over neveneffecten of zelfs grote gevaren. Als verklaring voor de snelheid wordt aangevoerd dat er veel menskracht en geld in is gestoken, dat over coronavirussen al veel kennis bestond en dat soms fasen in het onderzoek die normaal na elkaar verlopen, gedeeltelijk parallel verliepen. Instanties die de veiligheid en werkzaamheid beoordelen, verzekerden dat hieraan geen concessies zijn gedaan. De belangrijkste neveneffecten van het Pfizervaccin zijn gevoeligheid bij de injectieplek en griepverschijnselen als rillerigheid en hoofdpijn. Deze verschijnselen tonen aan dat het immuunsysteem reageert en er afweer tegen het virus wordt opgebouwd. Er zijn enkele gevallen gemeld van heftige allergische reacties, in een enkel geval ook bij mensen die niet bekend waren met allergie. Goede opvolging van vaccinatie is, zoals altijd, nodig.

Genetisch risico

De vaccins die het eerst beschikbaar komen (Pfizer en Moderna) zijn gebaseerd zijn op injectie van een stukje viraal genetisch materiaal. Dat is een vorm van genetische modificatie, zo wordt soms beweerd. Dit is onjuist. Het gaat om viraal RNA dat niet bij het genetisch materiaal in de celkern komt. Bij een infectie met Covid-19 komt ook RNA van het virus in lichaamscellen, het vermenigvuldigt zich en zorgt voor productie van viruseiwitten. Een bijzonder genetisch risico is bij deze vaccins niet te verwachten.

Langetermijneffecten zijn nog niet bekend, maar dat geldt voor ieder nieuw vaccin. Dat de epidemie door de vaccinatieprogramma’s flink teruggedrongen kan worden, is op grond van de huidige gegevens wel heel waarschijnlijk. Wat niet wegneemt dat behandeling van Covid-19-patiënten en onderzoek daarnaar moet doorgaan, evenals voorlichting over voeding (bijvoorbeeld extra vitamine D) en leefwijze die weerstand tegen het virus verhogen.

Uitgestelde zorg

Wat zijn redenen om voor vaccineren te kiezen? Allereerst je eigen gezondheid. Daarvoor hebben we een verantwoordelijkheid. Daarom nemen we soms ook medicijnen, ondanks mogelijke bijeffecten. Ook bij vaccins kunnen we een dergelijke afweging maken. Covid-19 heeft, vergeleken met andere virussen waartegen gevaccineerd wordt, grote nadelen. Niet alleen wat betreft sterfte, die, mede dankzij de maatregelen, relatief niet heel hoog is. Maar daarnaast houden veel mensen nog lang ernstige gezondheidsproblemen over aan een infectie. Denk verder aan de uitgestelde zorg die leidt tot gezondheidsproblemen en vroegtijdige sterfte, en aan de grote maatschappelijke en economische problemen. Vooral voor mensen die door leeftijd of gezondheidsproblemen kwetsbaar zijn voor Covid-19 is het medisch en ook sociaal gezien raadzaam zich te laten vaccineren. Liefst in aanvulling op gezond leven: deze vaccins geven niet iedereen volledige bescherming.

Zorgverleners

Voor zorgverleners verdienen nog andere overwegingen de aandacht. Oude ethische regels in de gezondheidszorg zijn: ”bovenal, niet schaden”, en ”de gezondheid van de patiënt is het belangrijkste principe”. Deze algemene professionele waarden zijn diep verankerd in een christelijke levensvisie. Ze zijn dit jaar zichtbaar geweest in de bewonderenswaardige inzet van zorgverleners voor patiënten. Je laten vaccineren kan ook in dat perspectief gezien worden. De professionaliteit van de zorgverleners vraagt dat ze de gezondheid van de patiënt niet schaden maar deze juist optimale zorg verlenen. Weliswaar kan ook met andere beschermende maatregelen in principe een goede veiligheid bereikt worden. Maar kan dan nog optimale zorg verleend worden, als het gaat om contact en nabijheid? Zorgverleners kozen voor hun beroep om mensen die zorg nodig hebben die ook te verlenen. De inzet daarvoor is de kern van hun professionaliteit. Zou in de huidige situatie je laten vaccineren tegen Covid-19 niet ook een uitdrukking van die professionele houding zijn? Hiermee wil niet gezegd zijn dat zij die daar niet voor kiezen, niet professioneel zouden zijn. Hun professionele inzet zal er niet minder om zijn. Maar sta jezelf toe deze overwegingen mee te nemen in je gewetensvolle beslissing.

Dr. Henk Jochemsen is onderzoekshoogleraar op de Lindeboomleerstoel, Theologische Universiteit Kampen. Dr. Thijs Tromp is directeur van Reliëf, christelijke vereniging van zorgaanbieders, en bijzonder hoogleraar Diakonaat aan de Protestantse Theologische Universiteit.